Το Mουσείο Κυκλαδικής Τέχνης φιλοξενεί μία έκθεση-ταξίδι στη θεατρική φωτογραφία της διεθνούς καταξιωμένης αμερικανίδας φωτογράφου και κινηματογραφίστριας, Cindy Sherman, που για τέσσερις δεκαετίες ερευνά την γυναικεία παρουσία σε διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια, δημιουργώντας περίτεχνες μεταμφιέσεις αρχικά σε ασπρόμαυρες και στην συνέχεια σε έγχρωμες φωτογραφίες μεγάλης κλίμακας. Η Sherman γεννήθηκε το 1954 στις ΗΠΑ. Εγκατέλειψε τη ζωγραφική και το 1976 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη για να ακολουθήσει καριέρα φωτογράφου.
Ενώ η πρακτική της την έχει ομαδοποιήσει στη γενιά των εικόνων μαζί με καλλιτέχνες όπως η Sherrie Levine και ο Robert Longo, ο ξεχωριστός συνδυασμός ερμηνείας και φωτογραφίας είναι μοναδικά δικός της. Χρησιμοποιώντας προσθετικά, θεατρικά εφέ, φωτογραφικές τεχνικές και ψηφιακές τεχνολογίες, έχει διοχετεύσει και ανακατασκευάσει-συχνά με ανησυχητικούς τρόπους-γνώριμες στο συλλογικό υποσυνείδητο προσωπικότητες. Έχει εξερευνήσει τις πιο γκροτέσκες πτυχές της ανθρωπότητας μέσα από το φακό του τρόμου και του άθλιου.
Cindy Sherman: Φανταστική σταρ μιας ταινίας σε διαρκή εξέλιξη
H Cindy Sherman, χρησιμοποίησε στη δουλειά της το σώμα της σε ρόλους ή περσόνες, με τη σειρά έργων της Untitled Film Stills (1977–1980) να παραμένει ιδιαίτερα σημαντική ακόμη και σήμερα όπως θα διαπιστώσει ο επισκέπτης της έκθεσης. Αυτές οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες, παρουσιάζουν την ίδια την καλλιτέχνιδα ως μοντέλο με διάφορα κοστούμια και πόζες και πρόκειται για απεικονίσεις γυναικείων στερεοτύπων που απαντώνται στον κινηματογράφο, την τηλεόραση και τη διαφήμιση. Ήταν μακιγιαρισμένη και ντυμένη για να υποδηλώνει ότι ήταν η (φανταστική) σταρ μιας (φανταστικής) νουάρ ταινίας.
Παρόμοια με την Barbara Kruger, η Sherman εξετάζει και παραμορφώνει τη θηλυκότητα ως κοινωνική κατασκευή. “Μου αρέσει να κάνω εικόνες που από απόσταση φαίνονται σαγηνευτικές, πολύχρωμες, λαχταριστές και ελκυστικές, και μετά συνειδητοποιείς ότι αυτό που κοιτάς είναι κάτι εντελώς αντίθετο. Μου φαίνεται βαρετό να ακολουθώ την τυπική ιδέα της ομορφιάς, γιατί αυτός είναι ο ευκολότερος και ο πιο προφανής τρόπος να δεις τον κόσμο. Είναι πιο δύσκολο να κοιτάξεις την άλλη πλευρά” αναφέρει.
Η θηλυκότητα ήταν κατανοητό ότι ήταν μια πολιτιστική κατασκευή, μια μεταμφίεση και οι φωτογραφίες της Sherman θεωρήθηκαν υποδειγματικές. Τις επόμενες δεκαετίες, εντελώς ανεξάρτητα από την πολιτική που στροβιλιζόταν γύρω της συνέχισε να απλώνει το πρόσωπο και το σώμα της με φανταστικές μορφές που περιείχαν τη γκάμα από μια Ιταλική Μαντόνα της Αναγέννησης έως έναν Παναμερικανό κλόουν. Τα τελευταία χρόνια δίδεται αυξανόμενη προσοχή στις μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες καλλιτέχνες, μια τάση που η Sherman επιβεβαιώνει με προσόντα. “Νομίζω ότι τα πράγματα αλλάζουν, σιγά σιγά. Είναι σίγουρα καλύτερο από ό,τι πριν από 40 χρόνια για τις γυναίκες και τους έγχρωμους καλλιτέχνες, αλλά δεν είναι ακόμα εκεί που θα έπρεπε να είμαστε”.
Καθορίζοντας τη σύγχρονη εποχή
Στο μέγαρο Σταθάτου, η σπουδαία φωτογράφος και κινηματογραφίστρια, παρουσιάζει περισσότερες από 100 φωτογραφίες και είναι η πρώτη μουσειακή έκθεση της στην Ελλάδα. Η δουλειά της έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών μουσειακών εκθέσεων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στο The Museum of Modern Art και στην National Portrait Gallery, στο Λονδίνο. Στο μουσείο Κυκλαδικής τέχνης θα δούμε έργα από τις σειρές Untitled Film Stills (1977-1980), Rear Screen Projections (1980), Centerfolds (1981) και Color Studies (1982).
Από τα πρώιμα έργα που παρουσιάζονται στο Mουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, γίνεται φανερό τι είναι αυτό που έκανε την Sherman ξεχωριστή. Δεν είναι τυχαίο που το New York Times Style Magazine κατατάσσει την σειρά Untitled Film Stills στις 25 φωτογραφίες που καθόρισαν την σύγχρονη εποχή (από το 1955 μέχρι σήμερα). Η Sherman που ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη. Όπως έκανε από την αρχή, εργάζεται μόνη της στο στούντιο της στην TriBeCa, με κάμερες και έναν καθρέφτη και έναν ωκεανό από στηρίγματα: Περούκες, κοστούμια, υφάσματα, πλαστικό φύλλωμα, προσθετικές μύτες, ετερόκλητα αντικείμενα που συγκεντρώθηκαν πριν από 30 χρόνια σε υπαίθριες αγορές.
Cindy Sherman, τεχνητή νοημοσύνη & selfies
Μια τόσο σημαντική καλλιτέχνης δεν ήταν δυνατόν να μην αναστοχαστεί τη θέση της σε μια τεχνολογικά πλέον κορεσμένη εποχή. Από το γύρισμα του αιώνα και μετά η Sherman χρησιμοποιεί ψηφιακή επεξεργασία στις κατασκευασμένες εικόνες της. Σε αυτά τα έργα χρησιμοποιεί την τεχνική του κολάζ με διάφορα στοιχεία του προσώπου της. Έτσι δημιουργεί νέες ψηφιακά επεξεργασμένες περσόνες με περούκες, μακιγιάζ και κοστούμια που συνεχίζουν να κοιτούν προκλητικά τον θεατή. Κάτι που δικαίως αναρωτιέται ο επισκέπτης είναι αν η συνήθεια των self portrait photographs οφείλει πολλά στην Σέρμαν.
“Δεν θεωρώ καθόλου τη δουλειά μου ως selfies. Πολλοί άνθρωποι έβγαζαν φωτογραφίες πριν από εμένα. Όταν έχω ελεύθερο χρόνο – ας πούμε σε ένα ταξί – θα παίζω με διάφορες εφαρμογές. Ξεκίνησα με εφαρμογές που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για selfies και μετά βρήκα τρόπους να τις ανατρέψω. Από εκεί προήλθαν αυτά τα περίεργα avatars”, δήλωσε η ίδια σχετικά με τις δημοφιλείς αναρτήσεις της.
Η Cindy Sherman, έχει χρησιμοποιήσει επίσης προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης στις αναρτήσεις της. Ανησυχεί, όπως και άλλοι καλλιτέχνες, μήπως την “εξαπατήσει” αυτή η νέα συνθήκη. “Προσπάθησα να την χρησιμοποιήσω για να δω αν θα μπορούσε να αναπαράγει κάτι στο στυλ της Cindy Sherman. Το αποτέλεσμα ευτυχώς, ήταν “λυπηρό”. Αλλά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρόκειται να συμβεί” πρόσθεσε. Η Σέρμαν υπήρξε η Σίβυλλα τέτοιων πολλαπλασιαζόμενων συγχύσεων. “” παίζοντας με την ακεραιότητα της αναπαράστασης και τα όρια της ταυτότητας για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες.
Η συμβολή της Sherman στην όγδοη τέχνη
Σύγχρονη δεξιοτέχνης της κοινωνικά κριτικής φωτογραφίας, η Cindy Sherman, είναι μια βασική φιγούρα της “Γενιάς των Εικόνων”. Πρόκειται για έναν χαλαρό κύκλο Αμερικανών καλλιτεχνών που γνώρισαν την καλλιτεχνική ωριμότητα και την κριτική αναγνώριση στις αρχές της δεκαετίας του 1980, μια περίοδο αξιοσημείωτη για την ταχεία και ευρεία εξάπλωση των εικόνων των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Η Sherman, προσπάθησε να αμφισβητήσει τη σαγηνευτική και συχνά καταπιεστική επιρροή των μέσων μαζικής ενημέρωσης στις ατομικές και συλλογικές μας ταυτότητες. Η σεξουαλική επιθυμία και η κυριαρχία, η διαμόρφωση της ταυτότητας του εαυτού ως μαζικής εξαπάτησης, είναι από τα ανησυχητικά θέματα που κρύβονται πίσω από την εκτεταμένη σειρά αυτοπροσωπογραφιών της Σέρμαν σε διάφορες μορφές. Το έργο της είναι κεντρικό στην εποχή του έντονου καταναλωτισμού και της διάδοσης της εικόνας στα τέλη του 20ου αιώνα.
Λειτούργησε ως η απόλυτη κριτικός της μαζικής καταναλωτικής κουλτούρας. Αποτέλεσε την επιτομή της τεχνικής της δεκαετίας του 1980 του “εξαφανισμού εικόνας” και της “ιδιοποίησης” από καλλιτέχνες που επιδιώκουν να αμφισβητήσουν τα φαινόμενα γύρω τους. Η αποπροσωποποιημένη προσέγγιση της Sherman στη φωτογραφία πορτρέτου, ειδικότερα, έχει προτείνει μια νέα, κοινωνικά κριτική ικανότητα για ένα μέσο που κάποτε θεωρείτο εργαλείο ρεαλισμού (ή αισθητικής απόλαυσης).
Επιπλέον, το έργο της Sherman αναφέρεται συγκεκριμένα ως άνοιγμα σε ένα νέο, “διευρυμένο πεδίο” φωτογραφίας από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, σε μεγάλο μέρος του έργου που χαρακτηρίζεται από μια “συγχώνευση αφήγησης και στάσης”, όπως στη φωτογραφία των Jeff Wall, Gaskell, Kurland, Gage και Lockhart.
Η φωτογραφία ως “δημοκρατικό” μέσο
Οι γυναίκες φωτογράφοι του 20ου αιώνα ήταν καινοτόμες και ανεξάρτητες, σπάζοντας τόσο τα κοινωνικά όσο και τα καλλιτεχνικά όρια. Η φωτογραφία γρήγορα αναγνωρίστηκε ως “δημοκρατικό” μέσο, και ως τέτοιο υιοθετήθηκε από γυναίκες σαν την Sherman η οποία ανήκει στο Libro d’Oro με τις αναγνωρισμένες φωτογράφους του 20ου αιώνα μαζί με τις Berenice Abbott, Diane Arbus, Nan Goldin, Gertrude Käsebier, Dorothea Lange, Tina Modotti, Ruth Orkin, Hannah Wilke και Carrie Mae Weems. Όλες αυτές οι γυναίκες, έχουν συνεισφέρει στην ιστορία της τέχνης και φωτογραφίας. Η κάθε μία, με τον δικό της μοναδικό τρόπο. Η έκθεση της Cindy Sherman στο Mουσείο Κυκλαδικής Τέχνης είναι μια ανάσα δροσιάς και εικαστικής πληρότητας. Γιατί μόνο τα Mουσεία μπορούν να διοργανώνουν εκθέσεις τέτοιας εμβέλειας και αξίας.
Η έκθεση “Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμα έργα”, στο Mουσείο Κυκλαδικής Τέχνης διαρκεί από 30.05 έως 04.11.2024.
Kεντρική φωτογραφία, Cindy Sherman.
Κείμενο, Μίνα Καραγιάννη Μουσειολόγος – Επιμελήτρια /@museum.ephemera
