Μια πρόσφατη δωρεά στο Mουσείο Μπενάκη με αντικείμενα προερχόμενα κυρίως από τη Νιγηρία, το Καμερούν και την Κένυα, υπήρξε η αφετηρία για τη συλλογή ιστοριών ανθρώπων με καταγωγή από χώρες της Αφρικής που γεννήθηκαν ή ζουν στην Ελλάδα. “Η Αφρική ανάμεσά μας*” είναι μια έκθεση συμμετοχική, η οποία φέρνει σε πρώτο πλάνο την κοινότητα της Ελλάδας. Περισσότερα από τριάντα μέλη της κοινότητας εργάσθηκαν για το σχεδιασμό της έκθεσης η οποία πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Κέντρο Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμών ANASA.
“Θελήσαμε να αφηγηθούμε κάποιες από τις ιστορίες της Μαύρης διασποράς στην Ελλάδα, ιστορίες που μας δείχνουν τη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος και την πανανθρώπινη ανάγκη για κάτι καλύτερο με αφορμή κάποια αντικείμενα, που, ενώ έχουν την ιστορία τους, ξυπνούν ωστόσο μνήμες και αφηγούνται μια παράλληλη ζωντανή ιστορία. Προφορικές παραδόσεις που αποκαλύπτουν στοιχεία της ταυτότητάς μας. Πρόκειται για αφανείς ήρωες που κτίζουν τον δρόμο για τη νέα γενιά και τη βοηθούν να ορίσει την ταυτότητά της αλλά και δίνουν την ευκαιρία να γνωριστούμε όλοι μεταξύ μας λίγο καλύτερα” τονίζει σχετικά με την έκθεση “η Αφρική Ανάμεσά μας*” ο πρόεδρος του ANASA, Μιχάλης Αφολαγιάν.
Ο πλούτος των αντικειμένων
Οι μνήμες αυτές μας ταξιδεύουν στην Αφρική την ήπειρο που είναι η δεύτερη σε έκταση και πληθυσμό ήπειρος του πλανήτη και πάνω από το 50% του πληθυσμού της είναι κάτω των 19 ετών. Αφηγήσεις, προσωπικά αντικείμενα, μουσειακά και αρχειακά τεκμήρια είναι ο πλούτος της αφρικανικής, ελληνο-αφρικανικής και παν-αφρικανικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Η έκθεση βασίζεται στην καθολική αλήθεια ότι τα αντικείμενα μπορούν να αφηγηθούν ιστορίες που μας ενδυναμώνουν και βοηθούν να χτίσουμε ισχυρές κοινότητες. Τα αντικείμενα αυτά δεν εκτίθενται απλώς στο μουσείο. Οι ίδιοι άνθρωποι είναι οι παρουσιαστές των αντικειμένων μέσα στην έκθεση.
Κατά το σχεδιασμό δημιουργήθηκε μια Συμβουλευτική Επιτροπή από ενεργά μέλη των αφρικανικών κοινοτήτων πρώτης και δεύτερης γενιάς της Αθήνας, με την οποία πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις για τα αντικείμενα της συλλογής, την ιστορία τους και τις αναμνήσεις που προκαλούν στους ανθρώπους. Επιπλέον, δώδεκα αφηγητές αφρικανικής καταγωγής που ζουν ή γεννήθηκαν στην Ελλάδα, και τέσσερεις έλληνες που ζουν ή έζησαν σε αφρικανικές χώρες, αφηγούνται τις ιστορίες τους και παρουσιάζονται στην έκθεση. Το σύνολο των αντικειμένων και των μαρτυριών, που αποτελεί τον πυρήνα της έκθεσης, πλαισιώνεται από τριάντα και πλέον δράσεις, εκδηλώσεις, περφόρμανς, ξεναγήσεις, θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, εργαστήρια, συζητήσεις, αλλά και μια «αναδυόμενη» (pop-up) έκθεση καλλιτεχνών αφρικανικής καταγωγής που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα.
Το πολιτιστικό αφήγημα της έκθεσης “Η Αφρική ανάμεσά μας*”
“Η συνδημιουργία αποτελεί κεντρικό στοιχείο της έκθεσης από τη σύλληψή της. Η διαδικασία γνωριμίας και συνεργασίας με την κοινότητα απαιτεί χρόνο, και διάθεση εκ μέρους της επιμελήτριας να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεται και λειτουργεί, να “ξεμάθει” τη θέση/σχέση της με τα αντικείμενα, τη γνώση και το αφήγημα της έκθεσης και να λειτουργήσει ως μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, που προφανώς περιλαμβάνει διαφορετικές φωνές και απόψεις. Να ακούσει και να μοιραστεί, ώστε να χτίσει σταθερές και ουσιαστικές σχέσεις εμπιστοσύνης με τους ανθρώπους που έχει προσκαλέσει να συμμετάσχουν στον σχεδιασμό της έκθεσης. Ο επιμελητής γίνεται διαμεσολαβητής και το περιεχόμενο της έκθεσης δημιουργείται συλλογικά” αναφέρει χαρακτηριστικά η επιμελήτρια Σοφία Χανδακά για την πρωτότυπη έκθεση.
H πολυδιάστατη έκθεση “Η Αφρική ανάμεσά μας*” προβάλλει τα πολιτιστικά δικαιώματα των ανθρώπων μεταναστευτικής προέλευσης και δίνει φωνή σε κοινότητες αφρικανικής καταγωγής. Μουσική Gospel, Afro Party, ανοιχτές συζητήσεις, performance και προβολή ταινιών είναι μερικές από τις παράλληλες δράσεις που γίνονται με την ευκαιρία της έκθεσης. Στους χώρους της έκθεσης επιχειρείται να γεφυρωθούν πολιτιστικές αφηγήσεις και ταυτότητες και να τεθούν «δύσκολα» θέματα σχετικά με την ελληνικότητα, τη δικαιοσύνη, την εκπροσώπηση, τον ρατσισμό και τις διακρίσεις στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία.
Γράφοντας όλα αυτά σκέφτομαι ότι με αυτήν την έκθεση το Μουσείο Μπενάκη εκπληρώνει τον ορισμό του Μουσείου κατά ICOM που το θέλει “…Ανοιχτό και προσβάσιμο στο κοινό χωρίς αποκλεισμούς, στην υπηρεσία της κοινωνίας, λειτουργεί και επικοινωνεί με τη συμμετοχή των κοινοτήτων προσφέροντας ποικίλες εμπειρίες με σκοπό τον αναστοχασμό…”
Η έκθεση “Η Αφρική ανάμεσά μας*” θα φιλοξενείται στο Mουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς έως 25/05/2025.
Φωτογραφίες, Benaki Museum / Leonidas Kourgiantakis.
Κείμενο, Μίνα Καραγιάννη Μουσειολόγος – Επιμελήτρια / @museum.ephemera
