Μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα γνωστό στο ευρύ κοινό, αλλά πίσω από την γένεση της ιδέας για ένα νέο κτίριο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής – αυτό που σε λίγους μήνες θα χαρούμε στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος – δεν βρίσκεται σύσσωμο κάποιο Υπουργείο, αλλά το όραμα μιας γυναίκας. Η Βάσω Παπαντωνίου, όμως, έχει διδαχθεί από την επιτυχημένη πορεία της στα μεγαλύτερα θέατρα του κόσμου, ότι ο εφησυχασμός δεν οδηγεί στην επιτυχία και ετοιμάζει ήδη το επόμενο βήμα της, την ίδρυση της Ακαδημίας Λυρικής Τέχνης «Μαρία Κάλλας».
Μία ημέρα πριν το Ρεσιτάλ Τραγουδιού με σολίστ την Μυρτώ Παπαθανασίου, τα έσοδα του οποίου θα διατεθούν για αυτόν ακριβώς τον σκοπό, η διάσημη Ελληνίδα υψίφωνος μας μίλησε για όλα αυτά που της δίνουν τη δύναμη να συνεχίζει άκοπα τους αγώνες της.
Κυρία Παπαντωνίου, δεκαπέντε χρόνια μετά την ίδρυση της Εταιρείας για την Δημιουργία Νέου Κτιρίου Εθνικής Λυρικής Σκηνής και Ακαδημίας Λυρικής Τέχνης «Μαρία Κάλλας», το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος έχει ανοίξει τις πόρτες του στο κοινό και σύντομα έπεται η μετεγκατάσταση σε αυτό της ΕΛΣ. Αισθάνεστε δικαιωμένη;
Οπωσδήποτε, απόλυτα δικαιωμένη. Αυτά τα χρόνια ήταν μια πορεία δύσβατη, γεμάτη εμπόδια. Είμαι, ωστόσο, πολύ συγκινημένη. Ξέρετε, μερικές φορές οι καλλιτέχνες ενεργούν με βάση ένα βαθύτερο ένστικτο που τους βοηθά να βρίσκουν το σωστό δρόμο, να χτυπούν τις σωστές πόρτες. Φαίνεται ότι ανήκω σε αυτούς, έχω την εύνοια της μοίρας να διαθέτω αυτό το ένστικτο. Αυτό με οδήγησε στην επαγγελματική πορεία μου ώστε να επιλέγω τους σωστούς ρόλους και να υπηρετώ σωστά αυτήν την τέχνη εντός και εκτός σκηνής και αυτό τελικά με οδήγησε και στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος με το αίτημα της Λυρικής Σκηνής για ένα κτίριο δικό της, αίτημα δίκαιο και ανάλογο της ιστορίας της, την οποία ο περισσότερος κόσμος τώρα θα ανακαλύψει.
Επόμενος στόχος σας είναι η ίδρυση της Ακαδημίας Λυρικής Τέχνης «Μαρία Κάλλας». Μιλήστε μας για το σχέδιό σας.
Αρχικά μπορώ να σας πω ότι θεωρούσα πως η Ακαδημία θα έπρεπε να λειτουργήσει σαν συγκοινωνούν δοχείο με τη Λυρική Σκηνή και να στεγαστεί στο ίδιο κτίριο με αυτήν, αλλά για καθαρά αρχιτεκτονικούς λόγους αυτό δεν κατέστη δυνατόν. Έτσι προσανατολίστηκα στο κτίριο όπου έζησε η Μαρία Κάλλας στην Πατησίων και έκανε μαθήματα με την Ελβίρα ντε Ιντάλγκο προτού φύγει για τις ΗΠΑ. Πρόκειται για ένα κτίριο που χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο από το Υπ. Πολιτισμού επί Μελίνας Μερκούρη, και παραμένει υπέροχο παρότι έχει υποστεί διάφορες καταλήψεις και επιθέσεις. Πιστεύω πραγματικά ότι, αν τα καταφέρουμε, η Αθήνα θα αποκτήσει ένα ακόμη κόσμημα και έναν θεσμό που δεν υπάρχει στην Ευρώπη. Η Ακαδημία θα περιλαμβάνει όλα τα αντικείμενα σπουδών – τραγούδι, διεύθυνση ορχήστρας, σκηνοθεσία, σκηνογραφία, ενδυματολογία – σε ανώτατη βαθμίδα μάθησης με αυστηρά κριτήρια επιλογής, αλλά θα προσφέρει και την δυνατότητα σπουδών σε ταλαντούχους μαθητές που αδυνατούν να ανταποκριθούν οικονομικά.
Έχετε σκεφτεί ποιος θα θέλατε να είναι ο ρόλος σας στην Ακαδημία; Σκοπεύετε να διδάξετε κάποια Master Classes ή θα αναλάβετε περισσότερο διοικητικά καθήκοντα;
Εξαρχής έχω αποφασίσει ότι δεν θα διδάξω, γιατί η δική μου τέχνη ήταν καθαρά βιωματική, ωστόσο θα είμαι εκεί και θα παρακολουθώ με πολλή αγάπη, θα είμαι υπεύθυνη για την πρόσκληση των καθηγητών και θα έχω ενεργό συμμετοχή ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου, τόσο λόγω της ιδιότητάς μου αλλά και του αγώνα που έχει δοθεί.
Η επιλογή του ονόματος της Ακαδημίας είναι εύλογη, ωστόσο σε προσωπικό επίπεδο πώς θα λέγατε ότι σας έχει επηρεάσει το έργο της Κάλλας;
Κοιτάξτε, το έχω ξαναπεί αλλά θα το πω ξανά, δεν πιστεύω στα μνημόσυνα, πιστεύω στο Φως και τη δημιουργία. Και επειδή έχουν γίνει αρκετές συζητήσεις για την δημιουργία ενός Μουσείου, πραγματικά δεν πιστεύω ότι κάτι τέτοιο θα την τιμήσει περισσότερο από την Ακαδημία. Ένα Μουσείο δημιουργείται κατά κανόνα σε ένα χώρο όπου ο καλλιτέχνης έχει εργαστεί, και ο χώρος αυτός δεν υπάρχει. Δεν βλέπω το νόημα, λοιπόν, να γεμίσουμε το κτίριο με κάποια προσωπικά της αντικείμενα που δεν γνωρίζουμε καν αν είχε αγαπήσει η ίδια. Φυσικά και θα συμπεριλάβουμε σε κάποιο χώρο παρτιτούρες και εργαλεία της μελέτης της σαν σημείο αναφοράς, αλλά όχι για να εκμεταλλευτούμε το όνομά της για λόγους τουριστικούς. Πρέπει να σας πω ότι εγώ σαν καλλιτέχνης έχω μια εκλεκτική συγγένεια μαζί της και πιστεύω ακράδαντα σε αυτό που μας δίδαξε, ότι η τέχνη είναι ένας χώρος συντριβής και όχι έπαρσης.
Αυτό θα λέγατε ότι είναι και η μεγαλύτερη κληρονομιά που άφησε πίσω της;
Ναι, με βεβαιότητα. Αυτός ο τρόπος που αντιμετώπιζε το έργο της, το γεγονός ότι έτρεμε κυριολεκτικά κάθε φορά προτού βγει στη σκηνή, ο τρόπος που μελετούσε και έκανε τη φωνή της κομμάτια για να φτιάξει το παζλ του ρολου της. Όλα αυτά πρέπει να τα βλέπουμε ανεξάρτητα από το ότι αργότερα έγινε μια ωραία γυναίκα, αυτό ήταν το κομμάτι της ματαιοδοξίας. Στη σκηνή όμως δεν ήταν ποτέ η ίδια, ήταν πάντα ο ρόλος της. Το Εγώ της κάθε φορά συντριβόταν, και αν είναι κάτι που θα ήθελα να περάσει σαν μήνυμα μέσα από την Ακαδημία είναι ακριβώς αυτό.
Βλέπετε, πολλές φορές ο τραγουδιστής, χωρίς να το θέλει, όταν διαπιστώνει ότι από το σώμα του βγαίνει αυτή η ασύλληπτη δύναμη μπορεί να υποκύψει σε μία έπαρση και αυτό θα ήθελα να το αποφύγουν τα νέα παιδιά. Πρέπει να σκύβουμε με μεγάλο σεβασμό στην τέχνη μας και να έρθουμε πιο κοντά στην αυτογνωσία για να την υπηρετήσουμε σωστά. Αυτή βοηθά και τον καλλιτέχνη να λέει «όχι», που επίσης είναι πολύ σημαντικό. Ειδικά στην αρχή εγώ είπα πολλά «όχι» και δεν τα μετάνιωσα ποτέ, γιατί δεν έχασα ούτε τον εαυτό μου, ούτε τη φωνή μου, ασχέτως αν κάποια στιγμή αποφάσισα να σταματήσω για να κυνηγήσω τους σκοπούς που συζητάμε σήμερα. Η μουσική, ξέρετε, είναι ιδιαίτερα απαιτητική ερωμένη, δεν επιτρέπει να μοιράζεις το ενδιαφέρον σου αλλού.
Να σταθούμε λίγο και σε ένα θέμα στο οποίο έχετε αναφερθεί συχνά και πηγάζει και από τις προσωπικές σας εμπειρίες. Στο ΒΗΜΑ της περασμένης Κυριακής η κα. Ελένη Ματθαιοπούλου στηλίτευσε το γεγονός ότι σημαντικοί Έλληνες καλλιτέχνες και δημιουργοί στον χώρο της όπερας συμμετέχουν αυτό το διάστημα σε επιτυχημένες παραγωγές και δέχονται λαμπρές κριτικές, χωρίς καν έναν εκπρόσωπο της πρεσβείας να εμφανίζεται στην πρεμιέρα των έργων.
Πράγματι, διάβασα και εγώ το άρθρο και συνεχάρην προσωπικά την κα. Ματθαιοπούλου.
Φαίνεται απίστευτο κάτι τέτοιο σε μια Ελλάδα σύγχρονη. Είναι δυνατόν να μην κατανοούμε το ίδιο το συμφέρον μας σε επίπεδο επίσημων κρατικών φορέων;
Έχω βιώσει και εγώ τα ίδια φαινόμενα. Τραγούδησα στα μεγαλύτερα θέατρα του κόσμου και ποτέ ένας πρέσβης ή ένας πρόξενος δεν φρόντισε με κάποιο τρόπο να συνδράμει. Οι Έλληνες καλλιτέχνες πάντοτε δηλώνουν την ελληνικότητά τους στο εξωτερικό, αλλά αν η ίδια η πολιτεία δεν δίνει σημασία στον πολιτισμό που εξάγει, ο καλλιτέχνης αισθάνεται άπατρις, προσπαθεί σαν μονάδα να πορευτεί σε αυτό για τον οποίο τον επέλεξε η μοίρα και τα ίδια του τα κύτταρα. Και παραδόξως μπορεί να βρει έξω ένα σωρό υποστηρικτές, όχι όμως το ίδιο του το κράτος.
Στο ίδιο πλαίσιο έχετε αναφερθεί και στον υπερβολικά μεγάλο αριθμό των ωδείων που δυστυχώς δεν αντιστοιχεί απαραίτητα και στην ποιότητα των σπουδών που αυτά παρέχουν.
Εδώ πάλι συναντάμε το παράδοξο φαινόμενο ότι αλλού η νομοθεσία είναι δύσκολη και άδικη, ενώ αλλού κωφεύει, αφήνει να πλέουν τα πράγματα ανεξέλεγκτα, όπως λέει και ο αντίστοιχος τίτλος του Φελίνι, E la nave va. Σκεφτείτε ότι εδώ ισχύει το απίστευτο καθεστώς, σύμφωνα με το οποίο οποιοσδήποτε πάρει ένα πτυχίο στο πιάνο ή το τραγούδι αποκτά αυτόματα και την δυνατότητα να ιδρύσει ωδείο! Έχουμε τα περισσότερα ωδεία στον κόσμο, αλλά όταν οι μαθητές αυτοί προσπαθούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στο εξωτερικό διαπιστώνουν ότι οι τίτλοι τους δεν αναγνωρίζονται. Όλο αυτό είναι ένα πλέγμα που πρέπει να αντιμετωπιστεί σοβαρά, γιατί τα παιδιά δεν μαθαίνουν σωστά τη μουσική.
Συνηθίζουμε βέβαια να λέμε ότι το «ψάρι βρωμάει από το κεφάλι», αλλά εφόσον εμείς επιλέγουμε το ψάρι αυτό, μήπως τελικά μας αρέσει μόνο να γκρινιάζουμε; Μήπως δεν θέλουμε κατά βάθος να ξεβολευτούμε;
Σίγουρα κάπου είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι, γιατί οι κυβερνήσεις αλλάζουν, το ίδιο και οι κατευθύνσεις, οι πολιτικές αναζητήσεις των ανθρώπων και αυτό είναι λογικό. Αν όμως δεν αλλάξουν οι νόμοι και δεν δοθεί έμφαση στην παιδεία, δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Από την άλλη, γνωρίζετε πόσοι έχουν ενδιαφερθεί ως άτομα, να έρθουν σε μένα και να μου πουν, «Τι μπορώ να προσφέρω, κυρία Παπαντωνίου, σε αυτή την τεράστια προσπάθεια που κάνετε;». Κανένας, σας διαβεβαιώ. Οπότε πώς η Πολιτεία να μας λάβει σοβαρά υπόψη της;
Πιστεύετε μήπως ότι το λυρικό τραγούδι δεν χρειάζεται μόνο περισσότερη παιδεία για να μετατραπεί από άκουσμα των λίγων σε αγάπη των πολλών αλλά και καλύτερο marketing;
Και αυτό είναι απαραίτητο, αλλά πραγματικά καλύτερο marketing από την σύγχρονη Εθνική Λυρική Σκηνή δεν υπάρχει. Τόσο ο κύριος Μιχαηλίδης, όσο και όλη η ομάδα που εργάζεται γύρω του, προωθούν πάρα πολύ το θέμα αυτό, φέρνοντας το λυρικό τραγούδι στα σχολεία, στην επαρχία, τα σωφρονιστικά ιδρύματα, και προσωπικά στηρίζω με θέρμη αυτή την πολιτική που εφαρμόζεται με μεγάλη επιτυχία. Μπορεί πράγματι τα ρούχα να μην κάνουν τον παπά, όπως λένε, αλλά πιστεύω ειλικρινά ότι το νέο κτίριο θα λειτουργήσει σαν ένα κάλεσμα, σαν το «ράσο», αν θέλετε, που καλεί σε μια άλλη «θρησκεία», αυτή την ανώτερη δύναμη που είναι η μουσική. Η ενίσχυση της μουσικής παιδείας θα έπρεπε σίγουρα να έχει ξεκινήσει πριν πολλά χρόνια, αλλά δεν είναι ποτέ αργά για να αρχίσουμε να δημιουργούμε καλούς ακροατές. Ένας καλός ακροατής θα αναζητά από ένα σημείο και μετά την ποιότητα σε όλα, όχι μόνο σε καλές δισκογραφικές εκδόσεις, αλλά παντού.
Το αυριανό Ρεσιτάλ Τραγουδιού με σολίστ την υψίφωνο Μυρτώ Παπαθανασίου και τον Χρίστο Παπαγεωργίου στο πιάνο θα πραγματοποιηθεί στο Θέατρο Ολύμπια στις 20.00. Θα παρουσιαστούν έργα των Μασνέ, Σοπέν, Χαίντελ, Ραχμάνινοφ, Ριάδη, Ντεμπυσσύ, Μότσαρτ και Βέρντι και τα έσοδα θα διατεθούν για τους σκοπούς της Ακαδημίας Λυρικής Τέχνης “Μαρία Κάλλας”.
Προπώληση Ταμεία Θεάτρου Ολύμπια, Ακαδημίας 59.
Ώρες λειτουργίας: Τρίτη – Κυριακή 09.00-21.00 & Δευτέρα 09.00-16.00
Τηλ. Κέντρο 2103662100
Ηλεκτρονική προπώληση: www.nationalopera.gr
