Φόβος, φοβίες, άγχος, ψυχαναγκασμοί… Όλοι είναι όροι που χρήζουν μεγαλύτερης κατανόησης από αυτή που έχει ο γενικός πληθυσμός. Μήπως φόβος είναι και το άγχος που μας κρατάει σε εγρήγορση κάθε φορά που κινδυνεύουμε; Ο ψυχίατρος Στάθης Μπαρτζώκας μας αναλύει καλύτερα την κατάσταση προκειμένου να την κατανοήσουμε.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα: Βρισκόμαστε μόνοι μας σε μία ερημιά και ξαφνικά αντικρίζουμε ένα μεγαλόσωμο σκυλί, το οποίο μας γαβγίζει και έρχεται προς το μέρος μας. Θα ήταν απρόσφορο και έξω από κάθε λογική να μην αγχωθούμε ή καλύτερα να μην φοβηθούμε σ’ αυτή την περίπτωση. Άρα βλέπουμε ότι το άγχος και ο φόβος περίπου συμπίπτουν μιας και έχουν τους ίδιους παθογενετικούς μηχανισμούς. Στο παράδειγμα που αναφέραμε παραπάνω με τον σκύλο, ο φόβος είναι φυσιολογικός.
Τι συμβαίνει όμως όταν φοβόμαστε γενικότερα τα ζώα ή το νερό ή τα αεροπλάνα; Το παράδειγμα του αεροπλάνου είναι πολύ συνηθισμένο. Ο άνθρωπος δημιουργεί μια παράλογη σκέψη στο μυαλό του ότι εάν πέσει το αεροπλάνο θα χάσει τη ζωή του. Συνεπώς, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αεροπλανοφοβία είναι και φόβος θανάτου. Το να φοβάται κάποιος να μπει σε αεροπλάνο τον κάνει δυσλειτουργικό, δεν μπορεί να ταξιδέψει σε μακρινές αποστάσεις και εξαιτίας αυτού είναι πολύ πιθανό να έχει επαγγελματικά, κοινωνικά, ακόμη και οικογενειακά προβλήματα. Άρα ο φόβος είναι φυσιολογικός ενώ η φοβία είναι παράλογη και δυσλειτουργική, ενώ υποκρύπτει πολλές παθολογίες.
Άλλος φοβάται τα έντομα και άλλος τα ύψη, άλλος φοβάται τα κλειστά μέρη (κλειστοφοβία) και άλλος τις ενέσεις. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι υπάρχει πληθώρα φοβιών απέναντι στις οποίες το άτομο είναι ευάλωτο. Πολλές φορές ο φόβος γίνεται τόσο μεγάλος που απομονώνει εντελώς το άτομο σε περιπτώσεις κοινωνικής φοβίας ή κρίσεων πανικού.
Υπάρχουν μελέτες, οι οποίες κάνουν λόγο για κληρονομικότητα και άλλες για φοβικές προσωπικότητες, ενώ πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι οι φοβίες είναι αποτέλεσμα οικογενειακών βιωμάτων, όπως όταν για παράδειγμα μία μητέρα αποτρέπει το παιδί της να έρθει σε επαφή με σκυλιά φοβούμενη ότι πιθανόν να το δαγκώσουν. Αυτός ο φόβος είναι πιθανό να περάσει στο παιδί.
Πως μπορούν να βοηθηθούν τα άτομα με φοβίες; Το πιο σημαντικό είναι να καταλάβει ο ίδιος ο ασθενής ότι εξαιτίας της φοβίας του δεν μπορεί να λειτουργήσει φυσιολογικά στην καθημερινότητά του. Οι φοβίες αντιμετωπίζονται σχεδόν στο σύνολό τους με τις κυριότερες επικρατούσες ψυχοθεραπείες αλλά και με φαρμακευτική αγωγή σε περιπτώσεις κρίσεων πανικού. Η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία στοχεύει στην συμπεριφορά του ατόμου σε σχέση με την φοβία του ώστε να βρεθεί τι είναι αυτό που τον κάνει δυσλειτουργικό. Αλλά και η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία παίζει τον ρόλο της, ωστόσο είναι πολύ πιο μακροπρόθεσμη και προϋποθέτει μεγάλη οικονομική επιβάρυνση. Η συμπεριφορά αποφυγής είναι κρίσιμη για να καταλάβει ο άνθρωπος ότι κάτι υπάρχει που τον βασανίζει, έστω και αν δεν το παραδέχεται.
Όταν αποφεύγουμε τα ταξίδια ή καθόμαστε στην εξωτερική πλευρά των καθισμάτων του κινηματογράφου και πάντα προς τα τελευταία καθίσματα δίπλα στην πόρτα, μπορούμε εύκολα να συνειδητοποιήσουμε ότι κάτι δεν πάει καλά. Οι πιο πολλές ψυχοθεραπείες προτείνουν την τεχνική της έκθεσης στο φοβικό αντικείμενο. Για παράδειγμα, φοβάσαι τα σκυλιά; Χάιδεψε ένα σκύλο. Φοβάσαι τα ταξίδια με το αεροπλάνο; Μπαίνεις σε αυτό. Φοβάσαι το νερό; Κολυμπάς. Εάν δεν εκτεθεί το άτομο στο φοβικό αντικείμενο δεν μπορούμε να ξέρουμε πως εξελίσσεται η φοβία του. Σε πολλές φοβίες συνίσταται και η χρήση ήπιων αγχολυτικών φαρμάκων για λίγο καιρό. Συμπερασματικά ο φόβος είναι φυσιολογικός, οι φοβίες είναι παθολογικές αλλά αντιμετωπίσιμες.
Βιογραφικό:
Ο Στάθης Μπαρτζώκας είναι ψυχίατρος. Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών, εκπαιδεύτηκε στην Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία (Νοσοκομείο Αιγινήτειο) και στη Νευρολογία (Πολυκλινική Αθηνών), ενώ πήρε την ειδικότητα της ψυχιατρικής στο νοσοκομείο Ευαγγελισμός. Έχει συμμετάσχει σε περισσότερα από 100 συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Σήμερα διατηρεί ιδιωτικό ιατρείο στο Κολωνάκι αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά πληθώρα περιστατικών με κυριότερα αυτά που σχετίζονται με την κατάθλιψη.
