Ένα από τα ισχυρότερα πρόσωπα στον τομέα του Venture Capital και ιδρυτής κάποιων από τα σημαντικότερα start–ups της χώρας, ο Απόστολος Αποστολάκης, λαμπερός και επικοινωνιακός, παραδίδει μαθήματα επιχειρηματικότητας και δημιουργίας.
Να ξεκινήσουμε από την αρχή κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στην προσωπική σας ιστορία;
Ναι, φυσικά, αν και δεν είμαι σίγουρος ότι τα χρόνια του σχολείου ήταν εκείνα που με διαμόρφωσαν. Πήγα σχολείο στη Λεόντειο στη Ν. Σμύρνη όπου μεγάλωσα και συνέχισα στο Πολυτεχνείο σπουδάζοντας πολιτικός μηχανικός, όπως ο πατέρας μου. Κατά τη διάρκεια των σπουδών όμως ξεκίνησα να έχω αναζητήσεις, αφού συνειδητοποίησα ότι μου άρεσε πολύ το business και οι επιχειρήσεις. Οπότε μετά τις σπουδές μου δούλεψα αρχικά στην Ελλάδα μαζί με τον πατέρα μου ως πολιτικός μηχανικός, αλλά είχα πάντα τη σκέψη να συνεχίσω με μεταπτυχιακά στη διοίκηση επιχειρήσεων στην Αμερική.
Οπότε η αναζήτηση δεν σταμάτησε εκεί;
Όχι, εκείνη την εποχή, το 1998, αποφασίσαμε με τον Κώστα και το Σίμο, δύο αδέρφια, φίλους και συμφοιτητές μου, να ιδρύσουμε το www.e-shop.gr. Οπότε πήρα και τις πρώτες εμπειρίες από startup, το πως δηλαδή είναι να ξεκινάς από το μηδέν και να ασχολείσαι με τα πάντα. Ακόμη θυμάμαι στην αρχή που ο ίδιος έκανα παραδόσεις παραγγελιών, αποδελτιώσεις καταλόγων βιβλίων, ενώ και τα επόμενα χρόνια στις απαιτητικές περιόδους των Χριστουγέννων βοηθούσα στην αποθήκη ή στη συσκευασία παραγγελιών. Το 2000 βέβαια αποφάσισα να υλοποιήσω το όνειρο μου που ήταν να σπουδάσω διοίκηση επιχειρήσεων στην Αμερική. Έτσι μετά από διαδικασία αιτήσεων έγινα δεκτός στο Columbia University και αυτά τα 2 χρόνια που πέρασα στη Νέα Υόρκη ήταν και τα πλέον καθοριστικά για μένα.
Τι ήταν αυτό που σας έμεινε σαν κληρονομιά από εκείνη την περίοδο;
Το σημαντικότερο ήταν ότι έβλεπα γύρω μου συνεχώς ανήσυχους ανθρώπους που ήθελαν διαρκώς να ανακαλύπτουν και να μαθαίνουν, και αυτό μου έδωσε και μένα, που λογικά είχα ήδη το μικρόβιο, την ώθηση να εξελίσσομαι συνεχώς και να δοκιμάζω. Σε αυτή τη λογική, μιας και δεν ένιωθα ακόμη έτοιμος να γίνω επιχειρηματίας, δοκίμασα τότε τον τομέα του consulting και του investment banking κατά τη διάρκεια 2 summer internships. Μετά την αποφοίτηση μου για τα 2 επόμενα χρόνια επέλεξα να εργαστώ σαν σύμβουλος επιχειρήσεων στην Boston Consulting Group στην Ελλάδα ώστε να μάθω περισσότερα σε ένα οργανωμένο και ανταγωνιστικό περιβάλλον.
Το e–shop, ωστόσο, παράλληλα έτρεχε, έτσι δεν είναι;
Έτρεχε και μεγάλωνε, ναι, σκεφτείτε ότι το 2004 είχε ήδη κάνει παραπάνω από 1,5 εκατομμύριο τζίρο. Παράλληλα με την θετική πορεία και προοπτική της εταιρείας που έβλεπα, είχα καταλάβει ότι η υπαλληλική σχέση δεν μου ταίριαζε και είχα αποφασίσει να κάνω κάτι επιχειρηματικό. Οπότε η επανένταξη μου το 2004 στην ομάδα του e-shop ήταν ένα φυσικό επακόλουθο. Ήρθα να βοηθήσω στον τομέα του marketing και στα οικονομικά, ενώ μέχρι και το 2008 ασχολούμουν αποκλειστικά με το e-shop.
Και πώς ξεκίνησαν τα υπόλοιπα projects;
Το 2008 είχαμε διαφορετική άποψή με τους συνεταίρους μου ως προς το ενδεχόμενο πώλησης της εταιρείας. Εγώ ήθελα να πουλήσουμε διότι θεωρούσα ότι είχαμε ήδη πετύχει πολλά και παράλληλα επιθυμούσα και μια αλλαγή στην πορεία μου. Σαφώς και το e-shop με βοήθησε πολύ, έμαθα πάρα πολλά πράγματα, αλλά ήθελα να κάνω κάτι καινούργιο. Έτσι με μια άλλη ομάδα που με προσέγγισε ξεκινήσαμε το OpenFund μια μορφή επενδυτικού κεφαλαίου συμμετοχών σε startups. Αρχίσαμε, λοιπόν, αφού συγκεντρώσαμε λίγα χρήματα να βλέπουμε υποψήφιες ομάδες. Το 2010 ήρθε σε μας ο Νικός ο Δρανδάκης με την ιδέα του Taxibeat και εκεί τοποθετήσαμε τα πρώτα χρήματα στην εταιρεία ύψους 40.000 ευρώ. Παράλληλα αρχίσαν οι δυσκολίες στο e-shop, όπου είχα παραμείνει περιφερειακά γιατί ήθελα μεν να κάνω άλλα πράγματα, αλλά δεν ήθελα και να εγκαταλείψω την ομάδα στα δύσκολα. Το 2011 ήταν μια πολύ δύσκολη περίοδος για μένα, διότι μέχρι τότε όλη μου η επιχειρηματική υπόσταση ήταν το e-shop.gr και με την τόσο έντονη πτώση του ΑΕΠ της Ελλάδος ήταν αναπόφευκτο να υπάρξουν δυσκολίες σε μια μεγάλη εταιρεία χωρίς άλλους επενδυτές.
Βγήκατε σωστός αναδρομικά, λοιπόν.
Βγήκα σωστός ότι προτιμότερο θα ήταν να έχει γίνει μια πώληση, αλλά η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν περίμενε να συμβεί στην Ελλάδα αυτό που συνέβη. Πάντως σε κάθε περίπτωση βοήθησα όσο μπορούσα στη δύσκολη εκείνη περίοδο, και έτσι έγινα και λίγο «διπολικός», αφού από τη μία αντιμετώπιζα πυροσβεστικά τα ζητήματα του e-shop και από την άλλη τα θετικά δημιουργικά θέματα των νέων startups taxibeat και e-food.
Ξεκίνησαν και αυτά εκείνη την περίοδο;
Ναι, το e-food ήταν μια ιδέα που είχα από τότε που ήμουν στην Αμερική και βλέποντας το κενό ξεκίνησα να το συζητάω με μια ομάδα αξιόλογων ατόμων ώστε να το υλοποιήσουμε το 2011. Παράλληλα το 2012 με προσέγγισε η Ελευθερία, μία άλλη φίλη που εκτιμούσα, με την οποία φτιάξαμε μαζί το doctoranytime, οπότε πλέον εκείνα τα χρόνια μέχρι το 2014, οι 24 ώρες της ημέρας δεν ήταν ποτέ αρκετές. Αλλά το 2013 τουλάχιστον είχαν ήδη αρχίσει να φαίνονται θετικά αποτελέσματα. Το e-shop ξεκίνησε να ανακάμπτει, το Taxibeat επίσης άρχιζε να κάνει τις πρώτες του επιτυχίες στο εξωτερικό ενώ και το e-food πήγαινε γραμμικά αλλά σταθερά ανοδικά, ήταν ίσως το περισσότερο προβλέψιμο project.
Σε σύγκριση με άλλα ventures που ακούμε για δυσκολίες , την ευκολία αυτή στην ανάπτυξη των Taxibeat, E–food και Doctoranytime που την αποδίδετε;
Και οι 3 υπηρεσίες προσεφέραν ξεκάθαρα πλεονεκτήματά στο χρήστη. Πλεονεκτήματα όπως η εύκολη εύρεση του επαγγελματία ,η αξιολόγηση και άρα το υψηλό επίπεδο της παρεχόμενης υπηρεσίας και τέλος η ευκολία στην κράτηση. Οπότε εφόσον η υλοποίηση είχε γίνει σωστά, η ανάπτυξη τους είναι νομοτελειακή. Το ίδιο βλέπουμε και τώρα με άλλες νέες υπηρεσίες που λύνουν παρόμοια προβλήματα όπως ο douleutaras στον τομέα των υπηρεσιών για το σπίτι, το nannuka για τις babysitters, το spotawheel που βοηθάει στην αγορά και πώληση αξιόπιστου μεταχειρισμένου αυτοκινήτου, το e-table για κρατήσεις σε εστιατόρια και το funkmartini για κρατήσεις σε υπηρεσίες ομορφιάς. Οι υπηρεσίες αυτές μεγαλώνουν σταθερά και χρησιμοποιούνται από όλο και περισσότερους επαγγελματίες και καταναλωτές διότι βελτιώνουν την καθημερινότητα όλων.
Βέβαια όταν οι υπηρεσίες πάνε στο εξωτερικό εκεί τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα, επειδή συνήθως υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός. Έτσι με το Taxibeat δυσκολευτήκαμε στη επέκταση στο εξωτερικό και ελλείψει κεφαλαίων αναγκαστήκαμε να βγούμε από τις αγορές του Μεξικού και της Βραζιλίας. Αλλά και πάλι το Taxibeat κατάφερε να κερδίσει τη μεγάλη αγορά του Περού και να αποτελέσει μια μεγάλη επιτυχία για το ελληνικό startup οικοσύστημα.
To e–food ήταν και το πρώτο επίσημο exit σε εταιρεία που είχατε σχέση;
Είχα εμπλακεί και με εταιρείες που είχαν κάνει κάποια μικρά exits πιο πριν στο Open Fund αλλά, ναι, ήταν το πρώτο σημαντικό exit.
Και το δικό σας προσωπικό στοίχημα παράλληλα;
Ναι, ήμασταν περισσότερα άτομα που είχαμε εμπλακεί και βοηθήσει αλλά σίγουρα ήταν και προσωπικό μου στοίχημα.
Και πού σας βρίσκουμε σήμερα πια, το 2017;
Μετά την πώληση ασχολήθηκα αρκετά με νέα startups σε Ελλάδα και εξωτερικό και παράλληλα αποφασίσαμε με δύο άλλους φίλους να ξεκινήσουμε το VentureFriends (www.venturefriends.vc) το οποίο θα μπορούσε να βοηθήσει σε πιο μεγάλη κλίμακα ελληνικά start-ups.
Πώς πηγαίνει το Venture Friends;
Πηγαίνει πολύ καλά, έχουμε ήδη είκοσι επενδύσεις και έξι από αυτές έχουν σηκώσει ήδη αρκετά χρήματα σε επόμενους επενδυτικούς γύρους, σε μερικούς εκ των οποίων έχουν εμπλακεί και διεθνή funds. Για παράδειγμα, το blueground σήκωσε 5,5 εκατομμύρια με συμμετοχή από την Endeavor και το Jabbar fund, το InstaShop στο Ντουμπάι έχει πάρει χρηματοδότηση 3 εκ$ από το Souq, ενώ και το Convibo επίσης πρόσφατα σήκωσε 1εκ. λίρες και από την JamJar.
Σας ακούω να μου αφηγείστε την ιστορία σας και αναρωτιέμαι. Όταν έχει επιτύχει κανείς τα πάντα ουσιαστικά, πού αλλού μπορεί να στοχεύει;
Τα πάντα… είναι σχετικό. Αν είσαι λίγο ανήσυχος, πάντα θέλεις να κάνεις περισσότερα. Έχουμε κάνει αρκετά πράγματα για τα δεδομένα της Ελλάδας, πράγματι, αλλά επειδή έχω τις παραστάσεις από το εξωτερικό ξέρω που μπορεί κανείς να φτάσει. Γι’ αυτό και το VentureFriends έχει κάνει επενδύσεις σε Λονδίνο, Ντουμπάι, και στην Ελλάδα αντίστοιχα σε start-ups που μπορούν να βγουν και στο εξωτερικό. Ο στόχος μας είναι να βοηθήσουμε να πετύχουν ακόμη περισσότερα και μεγαλύτερα startups.
Ισραήλ δεν θα γίνουμε τόσο εύκολα όμως, έτσι δεν είναι;
Μπορούμε να γίνουμε Ισραήλ αν το θέλουμε αρκετά και σίγουρα αυτό που κάνουμε εμείς με το VentureFriends είναι αυτό που κάνει και το Ισραήλ ακολουθώντας μια λογική συνεργατικότητας. Δεν αφήνουμε, δηλαδή, τα start-ups μας να ακολουθούν το καθένα το δρόμο του, αλλά φροντίζουμε να συνεργάζονται μεταξύ τους και σε επίπεδο συνομιλιών, ανταλλαγής απόψεων και know-how. Υπάρχει σαφής συνεργασία και συνεργίες μεταξύ συναφών startups και ένα παράδειγμα είναι π.χ. η συνεργασία για από κοινού ενέργειες μεταξύ του nannuka και του funkmartini μιας που έχουν και συναφή κοινά.
Θα μπορούσατε να ξεχωρίσετε και έναν ανερχόμενο τομέα για φέτος;
Ναι, αυτό που θα έλεγα είναι ότι αξίζει να επενδύσει κανείς στην τεχνολογία γενικά. Υπάρχουν όμως και πολλές υπηρεσίες B2C (Business–to–Consumer), στις οποίες μπορούν να γίνουν πολλά ακόμη στην Ελλάδα. Και βέβαια το ίδιο ισχύει και για τις ΒΤΒ (Business–to–Business) υπηρεσίες αυτοματοποίησης, όπως τα chatbots η marketing automation platforms που προσφέρουν αυτοματοποιημένη και προσωποποιημένη εξυπηρέτηση. Για παράδειγμα, έχουμε κάνει αντίστοιχες επένδυσεις στο χώρο αυτό στο Flashchat και στο contactpigeon και σε άλλα υποσχόμενα startups.
Δείχνετε πραγματικά αισιόδοξος για την ελληνική αγορά. Διακρίνετε ακόμη κάποια καχυποψία από το εξωτερικό;
Αισιόδοξος είμαι πολύ, ναι. Βλέπω ότι υπάρχουν αξιόλογα άτομα εκεί έξω που χρειάζονταν απλώς μια βοήθεια και σύνδεση με άλλους ικανούς και φιλόδοξους ανθρώπους. Καχυποψία από έξω δεν βλέπω. Ο χώρος μας χαρακτηρίζεται από αξιοκρατία, οπότε αν τα αποτελέσματα έρχονται δεν παίζει ρόλο η εθνικότητα ή άλλα χαρακτηριστικά.
Η πολιτική κατάσταση δεν σας αποθαρρύνει ποτέ;
Κοιτάξτε, εμείς ζούμε σε μια υγιή ¨φούσκα¨ των start-ups συναστρεφόμενοι ικανά και δυναμικά άτομα. Γύρω μας πάντα υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι χωρίς κριτική ικανότητα, ανησυχίες, χωρίς εξωστρέφεια, που τους ενδιαφέρουν άλλα πράγματα. Παράλληλα υπάρχουν και οι άνθρωποι που άγονται και φέρονται από κάποιους που τους λένε ψέματα. Και πάλι όμως παραμένω αισιόδοξος διότι προσωπικά πιστεύω ότι οι αλλαγές γίνονται από λίγους. Και αυτούς τους λίγους έχουμε έρθει εμείς για να στηρίξουμε για να μπορέσουν να τις κάνουν και σε επίπεδο πράξεων και νοοτροπίας.
Έχετε αναφερθεί και στο φαινόμενο του brain drain, έχετε πει ότι σας στενοχωρεί.
Να σας πω, δεν είναι κακό να φύγει κανείς εκτός για λίγα χρόνια, να μάθει και να γυρίσει πίσω και να κάνει μεγάλα πράγματα. Αυτό για μένα είναι το ιδανικό.
Προσωπικά θα σκεφτόσασταν να μεταφερθείτε στο εξωτερικό;
Εγώ ο ίδιος είμαι αρκετά εξωστρεφής. Ταξιδεύω συχνά και πηγαίνω Λονδίνο, Σαν Φρανσίσκο, Ντουμπάι και θα μπορούσα να μεταφερθώ έξω, και μπορεί έξω να έκανα πιο μεγάλα πράγματα, αλλά εκεί θα είμαι ένας από πολλούς που έχουν τις παραστάσεις και εμπειρίες μου. Εδώ είναι λίγοι αυτοί που μπορούν να κάνουν αυτό που κάνω εγώ και να βοηθήσουν, το οικοσύστημα είναι ακόμη ανώριμο και θεωρώ ότι η συνεισφορά μου εδώ είναι μεγαλύτερη οπότε παίρνω και μεγαλύτερη ηθική ικανοποίηση.
Είναι πολύ ευγενικό αυτό ως σκέψη.
Ευγενικό και εγωιστικό μαζί γιατί αντλεί κανείς μεγάλη ικανοποίηση όταν βοηθάει.
Το μυαλό σας είναι πάντοτε στο παρακάτω; Βαριέστε εύκολα;
Βαριέμαι εύκολα, ναι, αλλά λιγότερο από παλιότερα, που το μυαλό μου μετά από 2-3 χρόνια ήταν στο επόμενο project. Μου αρέσει πολύ σε κάθε project η αρχή, η δημιουργική διαδικασία μέσα από την οποία προσπαθείς να πείσεις τον πελάτη, τον καταναλωτή. Μετά όταν αρχίζει το scaling και αρχίζει να μεγαλώνει η εταιρεία δεν είναι το ίδιο ενδιαφέρον. Εάν έπρεπε πάντως να ξεχωρίσω κάτι, τότε αυτό θα ήταν σίγουρα η δημιουργία και η αρχική διαδικασία. Όμως ξέρω πλέον από εμπειρία ότι η αρχή σε ένα startup είναι τουλάχιστον 5 χρόνια.
Photo-Video: Μαρία Ψαρρού
Fashion Editor: Δημήτρης Γραμματικογιάννης
Styling: Χρύσα Παπούλη
Clothes: Boutique Nobile (L’Aiglon, BOSS, Allen Edmonds)
Ευχαριστούμε το ξενοδοχείο Athens Was για την υπέροχη φιλοξενία της φωτογράφησης
