Οι σκληρές στατιστικές και η επιστήμη δείχνουν πως ζούμε σε έναν όλο και πιο ναρκισσιστικό κόσμο. Η νοοτροπία “κοιτάξτε με”, που συχνά προωθείται από τα κοινωνικά δίκτυα, κάνει τους ανθρώπους να ερωτεύονται την εικόνα που παρουσιάζουν δημόσια. Πώς αυτή η αύξηση του ναρκισσισμού επηρεάζει τις προσωπικές μας σχέσεις; Ο καθένας βάζει σε κάποιο βαθμό προτεραιότητα τον εαυτό του και τις δικές του ανάγκες. Αυτό είναι πραγματικά υγιές, όταν δεν είναι εις βάρος των άλλων. Ωστόσο, ένας νάρκισσος είναι απορροφημένος αποκλειστικά με τον εαυτό του σε ακραίο βαθμό και η σχέση του μοιάζει σαν ένα καράβι που ναυαγεί.
Ορισμένα χαρακτηριστικά σημάδια του ναρκισσισμού είναι η τάση να αγνοούν τις ανάγκες και τα συναισθήματα των ανθρώπων γύρω τους και να αποτυγχάνουν να κατανοήσουν την επίδραση της συμπεριφοράς τους στους άλλους. Ενώ ο ναρκισσισμός έχει πολλές μορφές, τα άτομα με υψηλά επίπεδα ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών μπορεί να έχουν Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας και να εκδηλώνουν πιο ακραίες εγωκεντρικές συμπεριφορές.
Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας
Η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας είναι μια ψυχική διαταραχή στην οποία οι άνθρωποι έχουν μια διογκωμένη αίσθηση της δικής τους σημασίας και μια βαθιά ανάγκη για θαυμασμό. Όσοι πάσχουν από τη συγκεκριμένη διαταραχή, πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι από τους υπόλοιπους και δεν σέβονται καθόλου τα συναισθήματα των άλλων. Αλλά πίσω από αυτή τη μάσκα υπέρ-αυτοπεποίθησης κρύβεται μια εύθραυστη αυτοεκτίμηση, ευάλωτη στην παραμικρή κριτική.
Η Ελένη, μια κοπέλα 38 ετών, ήρθε στη συνεδρία μας κλαίγοντας με λυγμούς. “Όσα και να δώσω στον Νίκο, ποτέ δεν είναι αρκετά! Δεν ξέρω τι κάνω λάθος. Μπορεί να μην είμαι αρκετά καλή γι’ αυτόν. Οι φίλοι μου, μου λένε πως είναι νάρκισσος και τοξικός. Εγώ σκέφτομαι ότι αν δει πόσο πολύ τον αγαπάω, θα αλλάξει προς το καλύτερο. Όμως αυτός φέρεται όλο και χειρότερα”.
Μήπως ζεις κάτι παρόμοιο; Μήπως η σχέση σου είναι κάπως έτσι; Οι ναρκισσιστές σύντροφοι, συνήθως, δυσκολεύονται να αγαπήσουν πραγματικά κάποιον άλλον, επειδή δεν αγαπούν στην πραγματικότητα τον εαυτό τους. Είναι τόσο συγκεντρωμένοι στο “εγώ” τους που δεν μπορούν να “δουν” τον σύντροφό τους ως ξεχωριστό άτομο. Τον βλέπουν μόνο από την πλευρά της κάλυψης των αναγκών τους (ή της αποτυχίας της κάλυψης αυτών των αναγκών). Οι σύντροφοι και τα παιδιά τους εκτιμώνται μόνο ως προς την ικανότητά τους να ανταποκρίνονται σε αυτές τις ανάγκες.
Τα χαρακτηριστικά ενός νάρκισσου
- Έλλειψη ενσυναίσθησης. Ένας νάρκισσος συχνά στερείται ενσυναίσθησης, πράγμα που σημαίνει ότι ενδιαφέρεται ελάχιστα για τα συναισθήματα ή τις ανάγκες του συντρόφου τους. Η ενσυναίσθηση είναι η συναισθηματική “κόλλα” που συγκρατεί τις σχέσεις. Η έλλειψή της μπορεί να κάνει τους συντρόφους των ναρκισσιστικών ατόμων να αισθάνονται αγνοημένοι ή υποτιμημένοι, οδηγώντας σε δυσαρέσκεια και βαθιές πληγές.
- Χειριστική ή ελεγκτική συμπεριφορά. Ο νάρκισσος είναι ικανός να χειραγωγεί τους άλλους για να πάρει αυτό που θέλει. Μπορεί να χρησιμοποιεί εκφοβισμό ή γοητεία για να ελέγξει έναν σύντροφο, μπορεί να δημιουργεί ενοχές πολύ εύκολα, με αποτέλεσμα η άλλη πλευρά να αισθάνεται παγιδευμένη ή αβοήθητη. Μπορεί να φτάνει στο σημείο να διαστρεβλώσει την αλήθεια, να αρνηθεί γεγονότα ή να κατηγορήσει τον σύντροφο για πράγματα που δεν είναι δικό του λάθος, με αποτέλεσμα το άλλο άτομο να αμφισβητήσει τη λογική του.
- Υποτίμηση. Ένα ναρκισσιστικό άτομο μπορεί να υποτιμά το σύντροφο του επικρίνοντάς τον, ή προσβάλλοντάς τον. Σκόπιμα του στερεί την στοργή και την προσοχή, ώστε εκείνος να χάσει την αυτοεκτίμησή του και να ενισχύσει τα αισθήματα κατωτερότητας.
- Έντονη ανάγκη για θαυμασμό. Πιστεύει ότι είναι ανώτερος όλων και πρέπει να αντιμετωπίζεται ιδιαίτερα. Οι άλλοι πρέπει να τον θαυμάζουν και να υπακούουν στις επιθυμίες του.
- Υψηλότερα επίπεδα επιθετικότητας. Όταν κάτι δε βαδίζει σύμφωνα με την επιθυμία του νάρκισσου, τότε μπορεί να γίνει επιθετικός. Καθώς δεν κατανοεί τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς του στους άλλους, δεν αναλαμβάνει και την ευθύνη για τις πράξεις του. Σπάνια ζητάει συγγνώμη, εκτός αν η συγγνώμη φέρει οφέλη.
- Δεν δέχεται κριτική. Σε κάθε είδους κριτική αντιδρά έντονα θεωρώντας ότι οι άλλοι τον ζηλεύουν για την επιτυχία του, ακόμα κι αν δεν έχει καμία επιτυχία.
‘Ετσι σε “ξεγελούν”
Οι ναρκισσιστές σύντροφοι μπορεί να είναι πολύ σαγηνευτικοί, ειδικά στην αρχή. Τείνουν να έχουν “μεγάλη” προσωπικότητα. Μπορούν να σε κάνουν να νιώσεις ότι πρέπει να είσαι κι εσύ υπέροχη για να σε επιλέξουν. Ωστόσο, με τον καιρό, μπορεί να είναι πολύ ελεγκτικοί στις σχέσεις. Μπορεί να νιώθουν ζήλια ή να δείχνουν πληγώνονται εύκολα. Όταν συμβαίνει να μην τα πάνε καλά σε κάτι, συχνά ξεσπούν ακραία. Οι αντιδράσεις τους είναι δραματικές και αναζητούν την προσοχή.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλοί άνθρωποι, που έχουν μακροχρόνιες ναρκισσιστικές σχέσεις, περιγράφουν μια πολύ παθιασμένη και συναρπαστική περίοδο “μήνα του μέλιτος” στην αρχή και στη συνέχεια μια απότομη πτώση, καθώς μειώνεται η συμπάθεια και η ανοχή και αυξάνονται οι εγωκεντρικές συμπεριφορές. Οι ναρκισσιστές είναι επιρρεπείς στο να ερωτεύονται τρελά κάποιον αμέσως και είναι πολύ γρήγοροι στη δέσμευση. Ωστόσο, αυτή η αρχική αγάπη και δέσμευση δεν διατηρούνται εύκολα.
Η “άλλη” πλευρά
Όταν βρίσκεσαι σε μια ναρκισσιστική σχέση και δεν είσαι ο νάρκισσος, μπορεί να αισθάνεσαι πολύ μόνη. Μπορεί να νιώθεις ότι η ύπαρξή σου είναι απλά απαραίτητη για να ικανοποιείς την άλλη πλευρά και οι ανάγκες και τα θέλω σου δεν έχουν σημασία. Οι νάρκισσος σύντροφος συμπεριφέρεται σαν να έχει πάντα δίκιο, θεωρεί ότι ξέρει καλύτερα τα πάντα και μέσα στη σχέση θεωρεί ότι ο σύντροφός του είναι ανίκανος ή λάθος. Αυτό συχνά σε αφήνει είτε θυμωμένη, να προσπαθείς να υπερασπιστείς τον εαυτό σου είτε να ταυτίζεσαι, στο τέλος, με αυτήν την αρνητική εικόνα και να αισθάνεσαι άσχημα για τον εαυτό σου.
Αντιμετωπίζοντας κατάματα ένα νάρκισσο
- Θέσε όρια. Ένας νάρκισσος έχει την ικανότητα να σε χειραγωγεί, επομένως είναι σημαντικό να θέσεις σαφή όρια στη σχέση και να τα επικοινωνήσεις ξεκάθαρα μαζί του. Να είσαι σταθερή και συνεπής με τα όριά σου και βεβαιώσου ότι ο σύντροφός σου γνωρίζει ποιες συμπεριφορές του δεν πρόκειται να ανεχτείς.
- Αδιαφόρησε. Μην παίρνεις μέρος στο παιχνίδι τους. Τα άτομα αυτά ευδοκιμούν στην προσοχή και στο δράμα. Αρνήσου να εμπλακείς και απέφυγε να τους δώσεις την προσοχή που αναζητούν.
- Μην κατηγορείς τον εαυτό σου. Είναι σημαντικό να υπενθυμίζεις διαρκώς στον εαυτό σου ότι δεν είσαι υπεύθυνη για τις πράξεις τους. Οι συμπεριφορές αυτών των ατόμων είναι πέρα από τον έλεγχό σου.
- Αναζήτησε υποστήριξη. Η επαφή με ένα τέτοιο άτομο μπορεί να σε εξαντλήσει συναισθηματικά. Ζήτησε υποστήριξη από φίλους, την οικογένειά σου, ή έναν ειδικό, που μπορεί να σε ακούσει και να σε βοηθήσει να επεξεργαστείς τα συναισθήματά σου.
Αποχώρηση
Εάν αμφιβάλλεις για τον εαυτό σου, αν νιώθεις ότι η ψυχική σου υγεία κινδυνεύει, αν αισθάνεσαι ένα μόνιμο άγχος και χαμηλή αυτοεκτίμηση, αν αισθάνεσαι συντετριμμένη και αποτυχημένη ζώντας με ένα τέτοιο άτομο, τότε η προσωπική μου συμβουλή είναι να φύγεις. Είναι πολύ ρομαντικό να θες να συνεχίσεις να προσπαθείς, ελπίζοντας ότι αυτός θα αλλάξει, όμως αυτό δεν πρόκειται να συμβεί γιατί ο ναρκισσισμός δεν είναι απλά ένα ελάττωμα. Είναι ψυχική διαταραχή.
Ο νάρκισσος είναι εμπόδιο για μια υγιή σχέση. Αποδέξου ότι δεν μπορείς να αλλάξεις μια τέτοια προσωπικότητα και δεν πρέπει να το θέλεις. Αποδέξου ότι βιώνεις μια μορφή κακοποίησης και πως δεν είσαι “σωτήρας” κανενός. Δε χρειάζεται να δίνεις ατελείωτες ευκαιρίες, ούτε να κρατάς άσβεστη την ελπίδα πως “η αγάπη νικάει τα πάντα”. Η αγάπη, δυστυχώς, δε νικάει τα πάντα.
Κεντρική φωτογραφία, Andrea Piacquadio / Pexels.
Κείμενο της Certified Life & Business Coach και Επικοινωνιολόγου Αφροδίτης Χόντου.
Πολύ σωστά. Τα έζησα 100%.