Η ζωή μας όλη είναι σχέσεις. Από τις πρώτες ανάσες μας μέχρι το τελευταίο βλέμμα, οι σχέσεις καθορίζουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, τον τρόπο που αγαπάμε και αγαπιόμαστε, το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη. Όλοι διψάμε για σχέσεις που μας γεμίζουν φως. Για εκείνους τους ανθρώπους που μας κάνουν να χαμογελάμε πιο πλατιά, να ανασαίνουμε πιο βαθιά, να πιστεύουμε περισσότερο στον εαυτό μας. Κι ενώ όλοι μας αναζητάμε σχέσεις που μας δίνουν φως, ασφάλεια και ζεστασιά, υπάρχουν και άλλες που μας βυθίζουν σε σκοτάδι, μας κάνουν να αμφισβητούμε την αξία μας, να μικραίνουμε και μας φυλακίζουν σε έναν αόρατο κύκλο πόνου. Αυτές είναι οι τοξικές σχέσεις. Δεν εμφανίζονται πάντα με την ίδια μορφή. Μπορεί να είναι μια ερωτική σχέση που μας καταρρακώνει, μια φιλία που μας εξαντλεί, ένας οικογενειακός δεσμός που μας πνίγει ή ακόμα και ένα επαγγελματικό περιβάλλον που μας στερεί την ελευθερία. Κοινό τους γνώρισμα είναι πως δεν μας εξελίσσουν, μας φυλακίζουν με λόγια, βλέμματα και σιωπές.
Τα patterns που ορίζουν τις τοξικές σχέσεις
Λέγοντας τοξικές σχέσεις δεν εννοούμε απλώς τις “δύσκολες” σχέσεις. Δύσκολες σχέσεις έχουν όλοι. Στιγμές έντασης, παρεξηγήσεις, συγκρούσεις υπάρχουν παντού. Η τοξικότητα, όμως, είναι κάτι διαφορετικό. Είναι μια αργή, ύπουλη φθορά που δεν την αντιλαμβάνεσαι από την πρώτη στιγμή. Στην αρχή μπορεί να μοιάζει με μικρές παρατηρήσεις που σου κάνει ο άλλος, με μια αίσθηση ότι δεν σε ακούει πραγματικά, με μια αδιόρατη πίεση να προσαρμόζεσαι συνεχώς στις ανάγκες του. Σιγά σιγά, αυτές οι μικρές λεπτομέρειες γίνονται η καθημερινότητά σου και καταλήγεις να χάνεις την αυθεντικότητά σου.
Τοξικές σχέσεις είναι εκείνες που σε κάνουν να αμφιβάλλεις για τον εαυτό σου. Εκείνες που αντί να σε μεγαλώνουν, σε μικραίνουν. Όταν μιλάς και αισθάνεσαι ότι η φωνή σου δεν έχει αξία. Όταν χαίρεσαι και νιώθεις ότι ακόμα και το χαμόγελό σου ενοχλεί, όπως και τα λόγια σου. Όταν διεκδικείς τα όνειρά σου και ακούς ειρωνεία αντί για στήριξη. Είναι η σχέση όπου ο άλλος δεν σε βλέπει όπως είσαι, αλλά όπως τον βολεύει. Σε θέλει να ταιριάζεις με τις ανάγκες του, όχι με τον εαυτό σου. Η τοξικότητα πολλές φορές κρύβεται πίσω από μεγάλες κουβέντες: “Σ’ αγαπάω όσο δεν σ’ αγαπάει κανείς”, “Χωρίς εμένα δεν είσαι τίποτα”, “Το κάνω για το καλό σου”. Κι όμως, αυτές οι φράσεις δεν είναι αγάπη. Είναι έλεγχος μεταμφιεσμένος σε ενδιαφέρον. Σου δίνουν την ψευδαίσθηση ότι σε φροντίζουν, ενώ στην πραγματικότητα σε δένουν πιο σφιχτά σε έναν κύκλο εξάρτησης.
Οι τοξικές σχέσεις σε κάνουν να ξεχνάς ποια είσαι. Να λες ψέματα στον εαυτό σου, για να μην πληγωθεί ο άλλος. Να βάζεις τις ανάγκες σου στο περιθώριο, γιατί δεν υπάρχει χώρος γι’ αυτές. Η μεγάλη παγίδα της τοξικής σχέσης είναι ότι σου θολώνει τα όρια και σε κάνει να νομίζεις πως αυτό που ζεις είναι φυσιολογικό. Η αλήθεια όμως είναι πως δεν υπάρχει τίποτα φυσιολογικό στο να ζεις διαρκώς με φόβο, αμφιβολία και πόνο. Η πραγματική αγάπη δεν πνίγει, σε κάνει να ανασαίνεις. Δεν μειώνει, σε στηρίζει. Δεν φυλακίζει, σε ελευθερώνει για να δείξεις τον καλύτερο εαυτό σου. Δεν σε εξαντλεί. Δε σε κάνει να νιώθεις ότι κουβαλάς ένα βάρος που δεν είναι δικό σου. Δε σε κάνει να νιώθεις ότι προσπαθείς συνεχώς να αποδείξεις την αξία σου, χωρίς ποτέ να αρκεί η προσπάθειά σου.
Να γιατί παραμένουμε σε τοξικές σχέσεις
Το ερώτημα που συχνά γεννιέται είναι γιατί, ενώ αναγνωρίζουμε τον πόνο, συνεχίζουμε να μένουμε στις τοξικές σχέσεις. Ο φόβος της μοναξιάς είναι, ίσως, ο πιο συνηθισμένος λόγος. Πολλοί προτιμούν μια κακή συντροφιά από την απουσία συντροφιάς. Άλλες φορές η συνήθεια λειτουργεί σαν αλυσίδα. Το γνώριμο μοιάζει πιο ασφαλές, όσο κι αν πληγώνει. Η ελπίδα ότι ο άλλος θα αλλάξει, είναι μια ακόμη παγίδα που μας κρατά εγκλωβισμένους σε κύκλους απογοήτευσης. Και φυσικά, η χαμηλή αυτοεκτίμηση μας κάνει να πιστεύουμε πως δεν αξίζουμε κάτι καλύτερο, πως αυτό που ζούμε είναι το «όσο μας αναλογεί». Έτσι, η τοξική σχέση συνεχίζεται, ακόμη κι όταν μας έχει ήδη στερήσει χαμόγελα, όνειρα και κομμάτια του εαυτού μας.
Η αναγνώριση της τοξικότητας
Η πρώτη κίνηση για να απελευθερωθείς από τις τοξικές σχέσεις είναι η αναγνώριση. Χρειάζεται να σταθείς με ειλικρίνεια απέναντι στον εαυτό σου και να αναρωτηθείς: νιώθεις άνετα να εκφράζεσαι; Μπορείς να δείξεις τις αδυναμίες σου μπροστά στον άλλον, χωρίς φόβο; Σε στηρίζει, σου δίνει χώρο να μιλάς ή σε απαξιώνει; Σε σέβεται ή σε χρησιμοποιεί;
Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δίνουν φως στην αλήθεια που πολλές φορές αποφεύγεις να αντικρίσεις. Η συνειδητοποίηση ότι ζεις σε μια σχέση που σε βλάπτει είναι επώδυνη, αλλά και λυτρωτική. Στην πραγματικότητα, είναι το πρώτο βήμα προς την αλλαγή.
Η διαχείριση πριν την απομάκρυνση
Δεν είναι απαραίτητο όλες οι τοξικές σχέσεις να οδηγούν αυτόματα στη λήξη της. Κάποιες φορές υπάρχει χώρος για βελτίωση, εφόσον και οι δύο επιθυμούν να προσπαθήσουν. Σε αυτή την περίπτωση, καθοριστικό ρόλο παίζει η επικοινωνία. Η σαφής έκφραση του πόνου σου, η διεκδίκηση σεβασμού και η τοποθέτηση ορίων είναι κινήσεις απαραίτητες. Ωστόσο, χρειάζεται να γνωρίζεις πως, αν δεν υπάρχει αληθινή διάθεση αλλαγής από τον άλλον, καμία προσπάθεια δεν θα αποδώσει. Η διαχείριση μιας τοξικής σχέσης μπορεί να λειτουργήσει ως δοκιμή, ως τελική ευκαιρία. Αν όμως το μοτίβο συνεχιστεί, τότε η απομάκρυνση είναι η μόνη υγιής λύση.
Η απόφαση να φύγεις
Το “φεύγω” δεν είναι μια απλή λέξη. Σημαίνει να λες “όχι” σε λόγια που σε μικραίνουν, σε σιωπές που σε πληγώνουν, σε αγάπες που σε φυλακίζουν. Σημαίνει να έχεις το θάρρος να αφήσεις πίσω σου όσα δεν σε χωρούν, ακόμα κι αν οι αναμνήσεις προσπαθούν να σε κρατήσουν δέσμια. Είναι μια διαδικασία που χρειάζεται εσωτερική προετοιμασία και αποφασιστικότητα.
Το να μάθεις να φεύγεις από τις τοξικές σχέσεις είναι μια τέχνη δύσκολη, αλλά λυτρωτική. Δεν είναι απλώς μια πράξη απόστασης. Είναι μια βαθιά απόφαση αγάπης προς τον εαυτό σου. Γιατί κάθε φορά που μένεις εκεί που πονάς, λες στον εαυτό σου ότι δεν αξίζεις κάτι καλύτερο. Και κάθε φορά που φεύγεις, σου θυμίζεις ότι η ζωή δεν είναι φτιαγμένη για να τη ζεις σε μικρούς, στενούς χώρους που με το ζόρι χωράς, αλλά σε ορίζοντες ανοιχτούς.
Η αξία του να αποχωρείς, κρύβεται στο ότι αναγνωρίζεις πότε κάτι έχει τελειώσει. Ότι σταματάς να παλεύεις με το αδύνατο, ότι σταματάς να “δίνεις” σε κάποιον που δεν μπορεί να σου “δώσει”, να προσπαθείς εκεί που η προσπάθεια δεν έχει αντίκρισμα. Το “φεύγω” από τις τοξικές σχέσεις δεν είναι αδυναμία. Είναι μια υπέροχη μορφή δύναμης. Είναι η στιγμή που καταλαβαίνεις πως δεν χρωστάς σε κανέναν τη σιωπή σου, τα όνειρά σου ή την ψυχή σου. Το να φύγεις δεν είναι προδοσία για κανέναν από τους δύο. Είναι η δική σου αναγνώριση ότι αξίζεις καλύτερη σχέση. Είναι η στιγμή που λες στον εαυτό σου: “Δεν θα επιτρέψω σε κανέναν να μικραίνει την ψυχή μου”.
Μαθαίνοντας να φεύγεις μακριά από τοξικές σχέσεις, αφήνεις χώρο για το καινούργιο. Χώρο για όμορφα γέλια, για αληθινές αγκαλιές, για πρόσωπα που δεν θα χρειαστεί να αποδείξεις τίποτα για να σε αγαπήσουν. Γιατί η αγάπη, η αληθινή, δεν ζητάει θυσίες της ψυχής. Χαρίζει φως, έτσι από μόνη της. Το να φεύγεις, λοιπόν, δεν είναι ήττα. Είναι υπόσχεση. Υπόσχεση ότι δεν θα εγκαταλείψεις ποτέ τον εαυτό σου. Ότι θα τον προστατεύεις, ακόμα κι αν χρειαστεί να αφήσεις πίσω ό,τι νόμιζες κάποτε για σπίτι.
Η ζωή μετά την… απεξάρτηση
Όταν τελικά κλείσεις την πόρτα στις τοξικές σχέσεις, ανοίγεις την πόρτα της προσωπικής σου αναγέννησης. Στην αρχή θα νιώσεις κενό, είναι το φυσικό αποτέλεσμα μιας απεξάρτησης. Σύντομα, όμως, αυτό το κενό θα γεμίσει με κάτι ανεκτίμητο: με τον ίδιο σου τον εαυτό. Θα ανακαλύψεις ξανά τη δύναμή σου, θα επανασυνδεθείς με τις αξίες σου, θα ξαναδώσεις χρώμα στα όνειρά σου. Θα μάθεις να απολαμβάνεις τη μοναξιά ως χώρο ελευθερίας και όχι ως έλλειψη. Και το πιο σημαντικό: θα δημιουργήσεις τις προϋποθέσεις για να μπουν στη ζωή σου άνθρωποι που σε αγαπούν πραγματικά, που σε βλέπουν, που σε σέβονται.
Όσο κι αν μας πληγώνουν, οι τοξικές σχέσεις είναι μαθήματα. Μας δείχνουν τι δεν θέλουμε, μας θυμίζουν την αξία του αυτοσεβασμού και μας οδηγούν στην πιο σπουδαία απόφαση: να επιλέγουμε να βρίσκονται κοντά μας μόνο εκείνοι που μας κάνουν χαρούμενους ανθρώπους. Η διαχείριση και η απομάκρυνση από τέτοιες σχέσεις είναι μια διαδικασία δύσκολη, αλλά βαθιά απελευθερωτική. Γιατί στο τέλος της ημέρας, η ευθύνη της ζωής μας ανήκει σε εμάς. Κανείς δεν μπορεί να μας σώσει, αν δεν αποφασίσουμε να σωθούμε οι ίδιοι.
Η τοξικότητα δεν είναι αγάπη. Η αγάπη δεν πονάει, δεν υποτιμά, δεν φυλακίζει. Η αληθινή αγάπη χτίζει, ενδυναμώνει, απελευθερώνει. Κι όταν επιλέγεις να φύγεις από το σκοτάδι, τότε δίνεις στον εαυτό σου την ευκαιρία να βρει το φως που του αξίζει. Η απομάκρυνση από τις τοξικές σχέσεις δεν είναι το τέλος. Είναι η αρχή μιας ζωής που, επιτέλους, μπορείς να ζήσεις με αξιοπρέπεια, με εμπιστοσύνη, με ελευθερία και με αληθινή, ανόθευτη αγάπη.
Και η απάντηση στην ερώτηση: “Γιατί οι καλοί άνθρωποι, διαλέγουν τους λάθος ανθρώπους να ερωτευτούν” είναι μόνο μία: “Γιατί δεχόμαστε την αγάπη που πιστεύουμε ότι αξίζουμε”.
Κεντρική φωτογραφία, Victoria Strelka
Kείμενο της Επικοινωνιολόγου και Certified Life & Business Coach Αφροδίτης Χόντου.
