Η έκθεση “Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης, η διαλεκτική ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη” της σπουδαίας εικαστικού Ρένας Παπασπύρου, καταλαμβάνει απρόσμενα σημεία της Εθνικής Πινακοθήκης δίνοντάς τους νέα μορφή και νέα λειτουργία. Η Ρένα Παπασπύρου είναι η πρώτη γυναίκα Καθηγήτρια σε εργαστήριο της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών γεγονός που αποδεικνύει πόσο σημαντικό είναι μετά από ενάμιση αιώνα ακαδημαϊκής ιστορίας το ότι έχει κατακτήσει την υψηλότερη θέση σε ένα αποκλειστικά ανδροκρατούμενο Ανώτατο Ίδρυμα.
Ένα δρομολόγιο μυαλού
Η Ρένα Παπασπύρου σημειώνει σχετικά: “Ήταν μια ανεπανάληπτη καθημερινή εμπειρία. Ένα πολύ καλό δρομολόγιο μυαλού, γιατί έπρεπε να κάνεις τις αναγκαίες μετατοπίσεις από το ένα παιδί στο άλλο. Είχα την τύχη να έχω πολύ καλούς φοιτητές, κορίτσια και αγόρια. Τους χαίρομαι που τους βλέπω έτσι από μακριά”. Απόφοιτη και η ίδια της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας (1956-63) όπου σπούδασε ζωγραφική και ψηφιδωτό, η Παπασπύρου πήγε στο Παρίσι ως υπότροφος της γαλλικής κυβέρνησης και του Εθνικού Οργανισμού Ελληνικής Χειροτεχνίας. Το 1966, επέστρεψε στην Ελλάδα και ξεκίνησε την καλλιτεχνική της διαδρομή. Από το 1970 έως το 1977 εργάσθηκε, αρχικά, ως βοηθός. Και αργότερα, ως επιμελήτρια στην έδρα Ζωγραφικής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. Το 1992 εξελέγη η πρώτη γυναίκα Διευθύντρια Εργαστηρίου της ΑΣΚΤ.
Η γενιά της αμφισβήτησης
Με βασικό ερμηνευτικό εργαλείο την τεχνική της αποτοίχισης, η Ρένα Παπασπύρου δουλεύει με θραύσματα τα οποία αποσπά από το σώμα της πόλης. Ξύλο, λαμαρίνα, τούβλο, κεραμίδι, πλαστικό, γυαλί, άσφαλτος και μωσαϊκά πλακάκια διαπλέκονται στην εννοιολογική ζωγραφική προσέγγιση της συνθέτοντας έργα που μαρτυρούν τη “μορφολογική αυτοτέλεια της υλικής επιφάνειας”. Η ίδια χρονολογικά και εννοιολογικά ανήκει στη γενιά της αμφισβήτησης, τη γενιά του ‘70. Μια εποχή κοινωνικού και πολιτικού αναβρασμού. Mια δεκαετία στην οποία, η ελληνική πραγματικότητα αμφισβητείται, μεταμορφώνεται και φυσικά επηρεάζει την καλλιτεχνική δραστηριότητα.
Το πολύτιμο της Τέχνης
Η ίδια προσδιορίζεται ως χειρώναξ καλλιτέχνης με βασικό concept τις ύλες που είναι αλληλένδετες με τη χειρωναξία. “Αυτό που με τράβηξε στην Τέχνη είναι η πολυτιμότητά της. Ειδικά για ένα παιδί όπως ήμουν εγώ στην μετεμφυλιακή Ελλάδα. Σήμερα έχετε έναν υπέροχο πλούτο οπτικής πληροφορίας. Σε μας όμως τα πάντα ήταν ασπρόμαυρα και μικρά. Έβλεπα εικόνες ζωγραφικής στην εγκυκλοπαίδεια του Πυρσού που είχε ο μπαμπάς μου. Την άνοιγα και έβλεπα την Σχολή των Αθηνών του Ραφαήλ μια σταλίτσα, τόση δα. Αυτό που με γοήτευσε ήταν ότι η τέχνη η ίδια ήταν κάτι πολύτιμο, υπέροχο και συγχρόνως πραγματικό, εφικτό. Και ήθελα λίγο απ’ αυτό… δεν ξέρω πόσο πήρα” σημειώνει η Παπασπύρου.
Η αρχή μιας πορείας
Από το 1972, η Ρένα Παπασπύρου άρχισε να πειραματίζεται με το φως. Με προβολές έπαιζε με τις σκιές στον οικείο χώρο του δωματίου της και ήρθε αντιμέτωπη με τον ιδιαίτερο μορφολογικό χαρακτήρα του τοίχου, της επιφάνειας της ύλης. Μη θέλοντας να επέμβει στην “αυτοτέλεια της ύλης”, κατέγραψε με μολύβι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε επιφάνειας. Αυτά που ονομάζει “επεισόδια στην ύλη”. Στην πορεία, άρχισε να χρησιμοποιεί τα καθημερινά υλικά που έχει στο σπίτι, το χαρτί και το δάπεδο. Μετά βγήκε έξω σαν τους ιμπρεσιονιστές. Περπάτησε στους δρόμους της πόλης και συνέλλεξε ξύλα, λαμαρίνες, αποσπάσματα από τοίχους εγκαταλελειμμένων σπιτιών, άσφαλτο, μωσαϊκά και πλαστικοποιημένες επιφάνειες.
Τα έργα της έκθεσης αντιπροσωπεύουν όλα τα στάδια της δουλειάς της Ρένας Παπασπύρου από το 1976 μέχρι σήμερα. Καθώς και νέα έργα που δημιούργησε ειδικά για την έκθεση. Στο σύνολό του, το έργο της θέτει θεμελιώδη ερωτήματα γύρω από την πολλαπλότητα της εικόνας και τη σχέση της ύλης (αντικειμενικός κόσμος) με το βλέμμα (υποκειμενικότητα). Επίσης, την αισθητική εμπειρία της καθημερινής ζωής και τη δυνατότητα του ανθρώπινου νου να δημιουργεί εικόνες και να κάνει ελεύθερους συνειρμούς.
Ο Χριστόφορος Μαρίνος, ιστορικός τέχνης, επιμελητής εκθέσεων και μελετητής του έργου της Ρένας Παπασπύρου σημειώνει: “Κατά την Μεταπολίτευση η Ρένα πρότεινε µια ριζικά διαφορετική και αµιγώς εννοιολογική προσέγγιση του αστικού τοπίου. Ενστερνίσθηκε το πνεύμα της ρήξης µε την παράδοση, τον κανόνα, αλλά και µε τις καλλιτεχνικές πρακτικές προηγούµενων ετών ή γενεών. Μέσω της δηµιουργικής αναγνώρισης των µικροστοιχείων της δοµής της ύλης και τη σύλληψη της επιφάνειας ως φορέα καταστάσεων προσέδωσε µια διαφορετική νοηµατοδότηση στη σύγχρονη αστική εµπειρία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να παράξει έργο πολύπλευρο, ιδιοσυγκρασιακό, αενάως επίκαιρο. Και να αφήσει τελικά το δικό της ίχνος στο µωσαϊκό της σύγχρονης ευρωπαϊκής τέχνης”.
“Ενδιάμεσος Χώρος”
Όπως έχουμε αναφέρει νέος επιμελητικός άνεμος πνέει στην Πινακοθήκη και η έκθεση αυτή το επιβεβαιώνει. Πρόκειται να είναι η πρώτη μίας σειράς δράσεων στο νέο πρόγραμμα του μουσείου με τίτλο “Ενδιάμεσος Χώρος”. Με αυτές τις δράσεις, η Εθνική Πινακοθήκη, αποζητά να εδραιώσει τη θέση που της αξίζει χρόνια τώρα. Μέλημα της είναι να τροφοδοτήσει με σύγχρονες επιμελητικές και θεωρητικές προσεγγίσεις την ανάγνωση της μόνιμης συλλογής, των αρχείων και της ιστορίας της. Να γίνει η γέφυρα που θα συνδέσει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Εμείς θα είμαστε εκεί να καρπωθούμε τα καλά αυτής της προσπάθειας.
Η έκθεση της Ρένας Παπασπύρου “Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης, η διαλεκτική ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη” θα πραγματοποιηθεί στην Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου και θα διαρκέσει από 12.12.2023 έως 16.06.2024.
Kείμενο, Μίνα Καραγιάννη Μουσειολόγος – Επιμελήτρια /@museum.ephemera
