Σε ένα μυθιστόρημα που δε θυμίζει τίποτα από αυτά που έχετε διαβάσει τελευταία, ο Σπύρος Συρόπουλος δίνει στόμα και φωνή στις μεγάλες ηρωίδες της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Γιατί, αναρωτιέστε; Μα δεν έφτασε επιτέλους η ώρα να αφηγηθούν την δική τους εκδοχή της χιλιοτραγουδισμένης ιστορίας τους;
Η κοινωνική καταξίωση που αναζητά με τέτοιο πάθος η Άλκηστη εξακολουθεί σήμερα να είναι πιο δύσκολη για την γυναίκα παρά για τον άντρα. Υπάρχει λύση πιστεύετε;
Αν μιλάμε για την Ελλάδα, από το 1975 το Ελληνικό Σύνταγμα έχει θεσπίσει την ισότιμη αντιμετώπιση Ελληνίδων και Ελλήνων. Καθημερινά βλέπουμε όμως τις δυσκολίες που συναντά μία γυναίκα για να καταξιωθεί επαγγελματικά ακόμη και κοινωνικά, χωρίς να θυσιάζει τους ρόλους της φύσης της ή χωρίς να χρειαστεί να προσπαθήσει περισσότερο να πείσει για την αξία της. Το πρώτο βήμα για την αλλαγή είναι η ενίσχυση και η θεσμοποίηση των κοινωνικών παροχών για τη γυναίκα: περισσότεροι βρεφονηπιακοί σταθμοί, ίσες ευκαιρίες στον εργασιακό τομέα και όχι μόνο αριθμητικά – ανισότητα είναι ακόμη και όταν μία γυναίκα πληρώνεται λιγότερο από έναν άνδρα για την ίδια εργασία – διασφάλιση διακοπτόμενης εργασίας, δηλαδή να μπορεί να διακόψει την εργασία της μία γυναίκα όταν είναι έγκυος χωρίς να φοβάται ότι θα την χάσει. Η νομοθεσία μεριμνά γι’ αυτά. Αυτό βέβαια είναι το κομμάτι της πολιτείας. Πιο σημαντικό είναι να αλλάξουν οι νοοτροπίες. Αυτό είναι και θέμα Παιδείας, αλλά και Αγωγής. Για το δεύτερο είμαστε υπεύθυνοι όλοι.
Ο Διόνυσος εμφανίζεται στον μύθο για να χαρίσει “ελευθερία” στην Αγαύη, κι όμως στο τέλος η τιμωρία της επειδή τον ακολούθησε είναι σκληρή. Σήμερα πάλι βλέπουμε συχνά άντρες να υπερασπίζονται την ισότητα μέχρι τη στιγμή που φαινομενικά πλήττει τον ανδρικό τους “εγωισμό”. Που αφήνει αυτό τα δικαιώματά μας; Μήπως και οι γυναίκες όταν τα ζητούσαμε «όλα» δεν είχαμε υπολογίσει ότι μία μέρα πράγματι θα τα παίρναμε και μετά δεν θα ξέραμε τι να τα πρωτοκάνουμε;
Το συγκεκριμένο αρχαίο έργο ήταν πάντα συγκλονιστικό για εμένα, με την καταλυτική και αδιαμφισβήτητη επίδειξη και απόδειξη δύναμης του Διονύσου στο τέλος. Όσο για τον φόβο των ανδρών μπροστά στην ισότητα όταν αυτή γίνεται απειλητική για το στερεοτυπικό ανδρικό Εγώ τους, δεν έχεις άδικο. Είναι περίεργο συναίσθημα. Πάντα είσαι έτοιμος να βοηθήσεις τον πεσμένο. Όταν όμως σηκωθεί, τότε ίσως σου φανεί πιο ψηλός, άρα και πιο απειλητικός. Το να μιλάς για ισότιμη αντιμετώπιση των φύλων δεν πρέπει να ξεκινάει από την αίσθηση ότι μεγαλόψυχα ή ωφελιμιστικά απλώνεις το χέρι σε κάτι κατώτερο. Πρέπει να ξεκινάει από τη σιγουριά ότι αδικείται το άλλο φύλο, που υποτιμάται για λάθος λόγους. Το ίδιο ισχύει και για τις γυναίκες. Η ιστορία της Αγαύης, είναι η ιστορία της υπέρβασης. Η ιστορία της γυναίκας που γίνεται άνδρας, χειρότερη από άνδρα, σε συμπεριφορά και αγριότητα, όταν τις δίνεται η ευκαιρία. Στην ιστορία νικά η φύση της, η μητρότητα στο τέλος, αλλά και οι άνδρες και οι γυναίκες είναι σε θέση να διαχειριστούν λάθος τη δύναμη του να τα έχεις όλα. Εδώ δεν υπάρχουν στερεότυπα.
Ο Δράκος της Μήδειας είναι για εκείνη ο ιδανικός σύντροφος, δυνατός και τρυφερός μαζί. Υπάρχει η έννοια του ιπποτισμού σήμερα; Η αντιμετώπιση της γυναίκας από τον άντρα ως ένα πλάσμα που πρέπει αυτός να προστατεύει αναιρεί την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών ή διατηρεί κάποιες ζωτικές ισορροπίες για τα δύο φύλα;
Άλλο η ισότητα και άλλο η αρχέγονη έκφραση του αρσενικού που κερδίζει το θηλυκό με τον τρόπο του. Κι αυτός ο τρόπος είναι μόνο η ευγένεια και η γοητεία. Αυτό αντιλαμβάνομαι ως ιπποτισμό. Καμία έννοια ισότητας δεν αναιρεί μία τέτοια στάση. Άλλο να δεχόμαστε την ισότιμη συμμετοχή στην εργασία, στην ανατροφή των παιδιών, στο κοινωνικό γίγνεσθαι , κι άλλο να είσαι άντρας και να προστατεύεις, να φροντίζεις και να περιποιείσαι τη γυναίκα σου, την κάθε γυναίκα. Δεν την υποτιμάς, ούτε την θεωρείς αδύναμη ή ανίκανη κρατώντας την πόρτα για να περάσει πρώτη, ή σηκώνοντας την τσάντα της όταν εκείνη σηκώνει το μωρό. Ισορροπία είναι να δείχνεις ότι είσαι άνδρας επειδή μπορείς σε μία μικρή στιγμή να βάλεις τον εαυτό σου δεύτερο και να δείξεις ότι νοιάζεσαι.
Μια θεά όπως η Καλυψώ δεν ανησυχεί για την εξωτερική της εμφάνιση ή την φθορά της, προβλήματα που παραμένουν μέχρι σήμερα αποκλειστικά σχεδόν γυναικεία. Μπορεί όλο αυτό να εξηγείται απλώς από τα συμφέροντα της βιομηχανίας της ομορφιάς ή μήπως και εμείς οι γυναίκες επιτρέπουμε και ενισχύουμε αυτή τη διαδικασία; Μήπως δηλαδή ενδόμυχα ακόμη πιστεύουμε ότι η ομορφιά είναι σημαντικότερο όπλο από την γνώση ή από μία υγιή και συγκροτημένη προσωπικότητα;
Δεν είναι τόσο σύγχρονη αυτή η σκέψη. Ο Αριστοτέλης είχε πει ότι η εξωτερική ομορφιά ενός ανθρώπου, αποτελεί το σημαντικότερο προσόν, ακόμη περισσότερο και από την καλύτερη συστατική επιστολή. Αν ρωτήσετε έναν βιολόγο, θα σας εξηγούσε ότι υπάρχει επιστημονική εξήγηση για τη δύναμη της ομορφιάς: ένα καθαρό πρόσωπο, ένα αρμονικό σώμα… εκπέμπουν την εικόνα της υγείας, που βιολογικά αναζητά κάθε είδος στον σύντροφο ή στη σύντροφό του. Βέβαια, τα πρότυπα αλλάζουν, αλλά ως Έλληνες είμαστε υπεύθυνοι για κάποια πρότυπα κάλλους που ξεπερνούν πολιτισμικά όρια. Η έννοια του καλού κ’ αγαθού, δηλαδή του ανθρώπου που είναι σωματικά και διανοητικά και ηθικά όμορφος, είναι ελληνική. Στην εποχή μας βέβαια πιστεύω ότι δεν αρκεί. Η πραγματική δύναμη έρχεται από την γνώση και την καλλιέργεια. Γι’ αυτό άλλωστε άτομα που δεν εμπίπτουν στα γενικά πρότυπα ομορφιάς, ασκούν γοητεία σε άτομα του άλλου φύλου. Στην εποχή μας θα είχε μεγαλύτερη απήχηση ο Θεόφραστος, που περιγράφει την ομορφιά ως σιωπώσα απάτη…εννοώντας ότι είναι απατηλή η εξωτερική εικόνα. Υπάρχει μια πιο ουσιαστική ομορφιά, εσωτερική, αλλά εμείς βλέπουμε την αντανάκλασή της στη συμπεριφορά, στον λόγο και στις καθημερινές εκδηλώσεις του χαρακτήρα κάποιου ή κάποιας. Ομορφιά είναι η αλήθεια της προσωπικότητάς μας.
Η Πηνελόπη ως πρότυπο μπορεί να θεωρείται παρηκμασμένο, ωστόσο γύρω μας υπάρχουν άπειρες γυναίκες που κάνουν «λίγη υπομονή» για να ολοκληρωθεί μια θητεία, ένα πτυχίο, ένα μεταπτυχιακό, μια προαγωγή. Οι περισσότεροι άντρες ακόμη θεωρούν εαυτόν αυτοδικαίως ως το κινούμενο μέρος της σχέσης και την γυναίκα ως το σταθερό. Πόσο εύκολο πιστεύετε όμως ότι θα ήταν για έναν άντρα να δεχτεί μία γυναίκα «ταξιδιώτισσα», έναν ανήσυχο θηλυκό Οδυσσέα;
Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν άπειρες τέτοιες γυναίκες. Οι οποίες δεν συνειδητοποιούν την ευθύνη τους για τέτοια φαινόμενα. Είμαστε υπεύθυνοι όχι μόνο για αυτά που κάνουμε, αλλά και για αυτά που επιτρέπουμε να μας κάνουν. Μία γυναίκα που αποδέχεται σιωπηρά τον παθητικό ρόλο σε μία σχέση ή βάζει τα δικά της Θέλω σε δεύτερη μοίρα προκειμένου να ολοκληρώσει ο σύντροφός της τα δικά του, απλώς διαιωνίζει νοσηρές αντιλήψεις του παρελθόντος. Ένας άνδρας που είναι σίγουρος για τον εαυτό του, που είναι ο ίδιος ανήσυχος, δεν ικανοποιείται από μία άχρωμη γυναίκα. Όμως τα στερεότυπα δύσκολα αλλάζουν. Δεν ξέρω πόσο εύκολα θα δεχτεί ο άνδρας να βρίσκεται στη θέση της Πηνελόπης σήμερα. Όπως είδες και στο βιβλίο, ούτε η Πηνελόπη «μου» δεν μπορούσε να αποδεχθεί τον Οδυσσέα, απλώς να συμβιβαστεί. Τον κάθε ανήσυχο «Οδυσσέα» τον κρατάς μόνο όταν γίνεσαι κάθε μέρα θάλασσα, όχι Ιθάκη. Το ιδανικό είναι να γίνεις εσύ όλα τα ταξίδια που θέλει να κάνει ο σύντροφός σου. Δύσκολο, αλλά όχι αδύνατο.
Πιστεύετε ότι το παραπάνω φαινόμενο εξηγεί και την διαφορετική αντίληψη που έχουν τα δύο φύλα για τον χρόνο; Οι γυναίκες π.χ. έχουν μεγαλύτερη συναίσθηση του χρόνου που περνάει, τόσο επειδή έχουν γεννηθεί με το ρολόι της αναπαραγωγής πάνω από το κεφάλι τους, αλλά και λόγω της «ακινησίας» τους;
Μα σίγουρα οι γυναίκες έχουν άλλη αντίληψη όχι μόνο του χρόνου αλλά και της ζωής. Όταν δημιουργείς τη ζωή, την πονάς και την βιώνεις διαφορετικά. Νιώθεις και τη φθορά της, όσο περνάει ο χρόνος. Είναι μοναδικό προνόμιο της γυναίκας αυτό το συναίσθημα, σε αυτόν τον βαθμό βίωσής του. Δεν είναι όμως βιώσιμος ένας τρόπος σκέψης που στηρίζεται σε παρωχημένες αντιλήψεις περί δημόσιου προφίλ του άνδρα και της εξιδανικευμένης αφάνειας της γυναίκας που απλώς στηρίζει. Οι οικονομικές ανάγκες, οι κοινωνικές κατακτήσεις και η καλλιέργεια που διέπει ή οφείλει να διέπει τις σύγχρονες κοινότητες, δεν επιτρέπουν σε τέτοιες νοοτροπίες να συνεχίζονται.
Αποτελεί πραγματικό κοινωνικό προβληματισμό αυτός ο επαναπροσδιορισμός των ρόλων. Οι άντρες δείχνουν ακόμη αποπροσανατολισμένοι, οι γυναίκες έχουν γίνει πιο επιθετικές από ποτέ χωρίς στην ουσία να το διασκεδάζουν, φαίνεται ακόμη να μην έχουμε προσαρμοστεί. Πιστεύετε θα μας πάρει πολύ καιρό ακόμη να το «βρούμε»;
Μου αρέσει να νομίζω ότι είμαι αισιόδοξος άνθρωπος. Δεν ξέρω πόσο καιρό θα μας πάρει να «το βρούμε» αλλά βλέπω τα βήματα που γίνονται κάθε μέρα όλο και περισσότερα. Προηγουμένως σου μίλησα για αγωγή, για τον τρόπο που μαθαίνουμε να αποδεχόμαστε τους ρόλους μας, χωρίς να μας ορίζει ή να μας περιορίζει το φύλο μας, αλλά κυρίως χωρίς να μας αγχώνει. Να μην προσπαθούμε να αποδείξουμε κάτι, επειδή είμαστε άνδρες ή γυναίκες. Αυτό γίνεται κάθε μέρα. Θυμάμαι πριν από 14 χρόνια περίπου, όταν ο γιος μου ήταν πολύ μικρός, είχε εμμονή με τα μηχανικά αντικείμενα, και κυρίως με την… ηλεκτρική σκούπα. Για να γλιτώσουμε την αληθινή από τις δημιουργικές επεμβάσεις του, του αγοράσαμε μια ψεύτικη, παιδική. Στη συσκευασία απεικονιζόταν ένα αγοράκι που σκούπιζε. Μας είχε κάνει μεγάλη εντύπωση. Έτσι απομυθοποιείς τα στερεότυπα. Και μετά γίνονται θεσμοί. Ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου είναι ο πρώτος που θεσμοθέτησε την επιτροπή «Αιγαίο 50-50 Ισόρροπη Συμμετοχή» και το πρυτανικό μας σχήμα αποτελείται από δύο άνδρες και δύο εξαιρετικές γυναίκες. Μου φάνηκε φυσικό, αλλά δεν είναι αναμενόμενο. Προσωπικά μεγάλωσα σε κλίμα ισορροπίας. Οι γονείς μου, εκπαιδευτικοί και οι δύο, ισότιμα εργαζόμενοι, δεν είχαν τίποτα να αποδείξουν ο ένας στον άλλον ως φυλετικοί ρόλοι. Εγώ δεν νιώθω ότι είμαι ανώτερος ή κατώτερος από τη σύζυγό μου σε κανέναν τομέα της ζωής μας. Τα παιδιά μου μεγαλώνουν με αυτές τις αξίες. Αν αύριο βιώσουν τις σχέσεις τους με το άλλο φύλο με αυτήν τη νοοτροπία, το ίδιο θα κάνουν και τα δικά τους παιδιά. Λίγο-λίγο αλλάζουν τα πράγματα. Και μία μέρα το λίγο θα γίνει πολύ.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα:
Ο Σπύρος Συρόπουλος γεννήθηκε στη Ρόδο το 1970. Σπούδασε ελληνική και λατινική φιλολογία και ιστορία στο Πανεπιστήμιο Bristol της Αγγλίας. Στο ίδιο Πανεπιστήμιο ολοκλήρωσε τις σπουδές του για το μεταπτυχιακό τίτλο Master of Arts (1993) και το διδακτορικό δίπλωμα (1997), με θέμα τον χειρισμό των διαφυλικών σχέσεων ως μέσο διαμόρφωσης της αστικής ιδεολογίας μέσω της αρχαίας τραγωδίας. Σήμερα υπηρετεί ως Αναπληρωτής Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και διδάσκει Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο στο ΕΑΠ. Έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις σε αρκετά ελληνικά και διεθνή συνέδρια. Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Έχει συγγράψει 2 βιβλία σχετικά με την πολιτική του Αλεξάνδρου και την Ελληνιστική Εποχή και ένα βιβλίο για την κοινωνική λειτουργία της τραγωδίας, που προτείνεται ως ερευνητικό ανάγνωσμα στο Πανεπιστήμιο του Cleveland. Σήμερα έχει τη θέση του Αναπληρωτή Πρύτανη Διεθνών Συνεργασιών, Φοιτητικών Θεμάτων και Θεμάτων Αποφοίτων, Πανεπιστημίου Αιγαίου (2014-2018).
Credits: Φιλήμονας Ρούσσος
