Η κρίση που έχει προκαλέσει το ντόμινο του ελληνικού MeToo ίσως μοιάζει ότι έχει περάσει σε δεύτερο πλάνο, ωστόσο συνεχίζει να «σιγοβράζει», απειλώντας με νέα σκάνδαλα, αποκαλύψεις και δυσάρεστες εκπλήξεις. Για τους λάτρεις του Θεάτρου γεννιούνται πολλά ερωτήματα. Η Λένα Παπαληγούρα, ηθοποιός που το ταλέντο και το ήθος ορίζουν την καλλιτεχνική διαδρομή της απαντά σε δύο ερωτήματά μας: “Πόσο επηρεάζει το Θέατρο αυτή η κατάσταση;” και “Πως η ίδια την βιώνει;”.
Ρόλοι, ρωγμές και κείμενα
“Οι ηθοποιοί μάθαμε να λέμε λόγια άλλων. Οχυρωνόμαστε πίσω από κείμενα αφήνοντας τη δική μας αλήθεια να διαφανεί πίσω από ελάχιστες ρωγμές.” λέει η Λένα Παπαληγούρα. “Μιλάμε μέσα απ’ τους ρόλους κι όποιος κατάλαβε-κατάλαβε. Κάποτε, καλούμαστε να δώσουμε φωνή σε πρόσωπα σιωπηλά που στη ζωή δεν έχουν ευκαιρία να ακουστούν, περνούν σχεδόν απαρατήρητα, κρύβοντας μυστικά που πιθανώς κανείς να μην κάνει τον κόπο ν’ ακούσει. Τότε νιώθουμε μάλλον τυχεροί, είναι από τις λίγες στιγμές που δεν μας απασχολεί μόνο να παίξουμε καλά τον ρόλο μας, αλλά αισθανόμαστε ένα περίεργο χρέος, μια αναπότρεπτη ανάγκη να τα υπερασπιστούμε, να κάνουμε τη φωνή τους να ακουστεί δυνατά, να ξυπνήσει όλους τους ανθρώπους (κι ας μη γελιόμαστε, μιλάμε για λέξεις γραμμένες από κάποιον συγγραφέα).
Βρίσκοντας τις λέξεις
Τι γίνεται όμως όταν ξαφνικά οι ηθοποιοί αναζητούμε λέξεις, λέξεις δικές μας, να μιλήσουμε για κάτι που συμβαίνει στον χώρο μας;
Τι γίνεται όταν, εν μέσω πανδημίας, δεν μπορούμε να δώσουμε στα κείμενα φωνή αλλά καλούμαστε να αρθρώσουμε τη δική μας θέση για όσα ξεβράστηκαν για τον μικρόκοσμο μας;
Δύσκολο να οργανώσω τη σκέψη μου. Στην ουσία θέλω να σιωπήσω, να δώσω χώρο και χρόνο σε όσους έπαθαν, να μιλήσουν. Μιλάμε για φωνές αληθινές, όχι λέξεις γραμμένες. Όχι αυτοπροβολή τώρα. Όχι πολυλογία. Μονάχα σιωπή. Και ελπίδα ότι θα σπάσει ο φαύλος κύκλος της βίας, του φόβου, της ψυχικής ερημιάς.
Είναι γνωστό ότι η πρόληψη και η αντίδραση στο φαινόμενο της βίας απαιτεί συστηματική προσπάθεια προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος που ελλοχεύει. Γιατί διεθνή στοιχεία αποδεικνύουν ότι ακόμα και η παιδική κακοποίηση μπορεί να προληφθεί. Γιατί η κακοποίηση ανηλίκου είναι πράξη φρικαλέα.
Οι καλλιτέχνες οφείλουν να ενεργούν και για λογαριασμό άλλων ανθρώπων, διεκδικώντας αξιοπρέπεια και δικαιώματα. Γιατί καλώς ή κακώς, οι καλλιτέχνες βγαίνουν μπροστά.
Στο φως
Φαινόμενα σεξουαλικής κακοποίησης, συναισθηματικής ή ψυχολογικής βίας, εξευτελισμού, εκφοβισμού έρχονται στο φως. Δεν είναι όλα της ίδιας βαρύτητας, σ’ ένα τέτοιο κύμα θα ακουστούν πολλά, αναμενόμενο, ανάμεσά τους και πράγματα ίσως άνευ ουσίας, δεν πειράζει. Δυστυχώς όμως, η κοινωνία χάνει την εμπιστοσύνη της στο Δίκαιο, παραχωρεί την απονομή του στα κανάλια, στα social media. Ας ζητάμε στους ανθρώπους να μη φοβούνται να μιλήσουν ζητώντας ταυτόχρονα από τη Δικαιοσύνη να σταθεί στο ύψος της. Ας ζητάμε από την πολιτεία να βρεθούν τρόποι ώστε να περιφρουρηθεί το επάγγελμα των ανθρώπων της τέχνης που ανέκαθεν ήταν απροστάτευτοι.
Ας στηρίξουμε το Σ.Ε.Η, ο ρόλος του οποίου οφείλει να είναι πιο σημαντικός από ποτέ, ελπίζοντας ότι είναι αποφασισμένο να εξετάσει προσεκτικά τις καταγγελίες, να ξεσκαρτάρει, να ελέγξει με αίσθημα δικαίου τόσο ως προς τα θύματα όσο και ως προς τους κατονομαζόμενους ως θύτες.
Διπλή βαρύτητα
Η πατριαρχική δομή της κοινωνίας μας ευνοούσε για πολλούς αιώνες τη συγκάλυψη και την κανονικοποίηση της βίας που ασκείται στην οικογένεια και μετά σε όλα τα επίπεδα, εργασιακά, πανεπιστημιακά, καλλιτεχνικά κ.ά. Ο εκβιασμός και η βία δεν επιτρέπεται να γίνεται ανεκτός. Είναι καιρός οι βίαιες συμπεριφορές να μη θεωρούνται συνηθισμένες ή αναμενόμενες αλλά απαράδεκτες. Η κακοποίηση είναι ασυγχώρητη σε όλες τις μορφές της. Το έγκλημα είναι διπλά βαρύ όταν διαπράττεται από καλλιτέχνες, πολιτισμένους, κατά τεκμήριο ανθρώπους της ευαισθησίας και της ψυχής.
Χρέος μιας κοινωνίας είναι να διαβεβαιώσουμε κάθε θύμα ότι η φωνή του, θα ακουστεί και θα δώσουμε προσοχή και φροντίδα στα συναισθήματα παραβίασης, φόβου, ντροπής και ενοχής. Η αποτίναξη του φόβου μόνο κέρδος είναι. Η εξουσία συχνά τυφλώνει, διαστρεβλώνει τη σκέψη κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν παντοδύναμοι. Τότε ξεκινά η κατάχρησή της. Ο εκφοβισμός γίνεται συνήθεια, από το σπίτι, ως τον χώρο εργασίας. Βία και κακοποίηση σίγουρα δεν αφορούν μονάχα τους ηθοποιούς αλλά κάθε επάγγελμα. Κι αυτό δεν τελειώνει ώσπου ο θύτης από το βάθρο της παντοδυναμίας του να γκρεμιστεί με μια ισοπεδωτική πτώση. Και αυτό δεν τελειώνει παρά με απέραντη θλίψη και τεράστια οργή. Κάποιοι διεστραμμένοι, κάποιοι άρρωστοι έχουν κάνει σπουδαία καλλιτεχνικά έργα, το έχει δείξει η ιστορία, δεν μας αφορά αυτό όμως τώρα. Σπουδαία έργα έχουν κάνει και ψυχές φωτεινές χωρίς να χρειαστεί να βασανίσουν.
Ο ρόλος της τέχνης
Η τέχνη δεν έχει ανάγκη φοβισμένους ανθρώπους, δεν γίνεται σπουδαιότερος όποιος κρύβει τα μεγαλύτερα σκοτάδια. Η κοινωνία δεν έχει ανάγκη φωτισμένους βασανιστές. Έχει ανάγκη ανθρώπους φωτεινούς, γενναιόδωρους, θαρραλέους. Η τέχνη οφείλει να είναι παρηγοριά σε δύσκολους καιρούς. Ας γίνουμε λοιπόν μια μεγάλη αγκαλιά να παρηγορήσουμε και να παρηγορηθούμε. Κατά καιρούς έχω περάσει πολύ δύσκολα σε πρόβες, και σε παραστάσεις. Έχω όμως περάσει και υπέροχα! Γιατί οι άνθρωποι του θεάτρου στην πλειοψηφία τους είναι εμπνευσμένοι, μεγαλόψυχοι. Το θέατρο είναι τόπος μαγικός, γεμάτος φως, αγάπη, ψυχική γενναιοδωρία. Τόπος όπου όχι απλώς επιτρέπεται αλλά επιβάλλεται να παραμένεις παιδί. Τόπος με πολύ ευαίσθητες ισορροπίες. Ο ηθοποιός γίνεται ευάλωτος στις πρόβες. Και έτσι πρέπει, έτσι οδηγεί στην αλήθεια, την απελευθέρωση. Για να συμβεί χρειάζεται ευαισθησία, σεβασμός, ενδεχομένως πίεση, όχι όμως βία. Το θέατρο υπήρχε και θα υπάρχει. Το έχει αποδείξει η ιστορία. Δεν έχει κανέναν μας ανάγκη. Εμείς το έχουμε. Ας στηρίξουμε τους ανθρώπους του που έχουν πληγωθεί. Γιατί το θέατρο όπως και η κοινωνία, είναι οι άνθρωποί του.
Το θετικό; Ο εκτραχηλισμός επιφέρει κάθαρση. Και κάθε κρίση φέρνει μια καλύτερη καινούρια αρχή…»
Το κείμενο της Λένας Παπαληγούρα είναι απόσπασμα από το άρθρο #MeToo-Η επόμενη μέρα της Χριστιάνας Σταματέλου που δημοσιεύεται στο BEAUTÉ Απριλίου.
Ξεφύλλισε την ηλεκτρονική μορφή της έντυπης έκδοσης εδώ.
