Από πολύ νεαρή ηλικία, όλοι καταλαβαίνουμε ότι διαθέτουμε ένα απίστευτα ευέλικτο και ισχυρό εργαλείo. Το λέγειν. Και ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την παραποίηση της αλήθειας για να «παίξουμε» με την πραγματικότητα. Αργά ή γρήγορα μαθαίνουμε ότι το ψέμα είναι “κακό” και δεν πρέπει να το κάνουμε πραγματικά. Έτσι μας μαθαίνουν και έτσι μας μεγαλώνουν. Τι είναι όμως αυτό που κάνει τους ανθρώπους να λένε ψέματα; Τι χαρακτηρίζει τους “περιστασιακούς” ψεύτες; Πως σκέφτονται οι παθολογικοί ψεύτες; Και μπορούν τελικά να σταματήσουν να λένε ψέματα;
Αθώα και παθολογικά ψέματα
Οι περισσότεροι άνθρωποι περιστασιακά λένε “αθώα” ψέματα ως αμυντικό μηχανισμό για να αποφύγουν τις συνέπειες της αλήθειας. Όπως να χαλάσουν κάτι και στη συνέχεια να πουν “δεν φταίω εγώ, έτσι ήταν όταν το βρήκα.” Αθώο ψέμα είναι όταν θέλουμε να ενθαρρύνουμε έναν φίλο που δεν τα καταφέρνει πολύ καλά, λέγοντάς του ότι τα καταφέρνει περίφημα… Ή όταν θέλουμε να “προστατεύσουμε” τα συναισθήματα ενός άλλου ατόμου λέγοντας για παράδειγμα «αυτό το κούρεμα σου πηγαίνει πολύ». Όλα αυτά μπορούν να θεωρηθούν ως μια απλή στρατηγική για τη διευκόλυνση της θετικής επαφής.
Όμως το παθολογικό ψέμα είναι μια διαφορετική ιστορία, που μπορεί να χαρακτηριστεί έως και ως ψυχική διαταραχή. Επιπλέον, μπορεί να σημαίνει μια άλλη διαταραχή, όπως διπολική διαταραχή, οριακή διαταραχή προσωπικότητας ή ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας. Τα παθολογικά ψέματα μπορούν να έχουν καταστροφικά αρνητικές επιπτώσεις τόσο σε εκείνους που τα λένε όσο και σε εκείνους που τα .. ακούν. Καθώς το μέγεθος και η συχνότητα των ψεμάτων εξελίσσονται, οι παθολογικοί ψεύτες χάνουν συχνά την εμπιστοσύνη των φίλων και της οικογένειάς τους. Σαν αποτέλεσμα, τόσο οι φιλίες όσο και οι σχέσεις τους αποτυγχάνουν παταγωδώς.
Τι είναι το παθολογικό ψέμα;
Οι ψυχίατροι έχουν αναγνωρίσει το παθολογικό ψέμα ως ένα είδος συμπεριφοράς εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Ονομάζεται επίσης «pseudologia fantastica» ή «mythomania». Το ψέμα είναι μια κοινή συμπεριφορά στον άνθρωπο. Όταν κάποιος λέει ψέμα, υπάρχει ένας σαφής λόγος για να το κάνει. Το ψέμα είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για την επίτευξη ενός στόχου.
- Οι παθολογικοί ψεύτες συχνά ψεύδονται χωρίς κανένα ουσιαστικό λόγο. Τα ψέματά τους είναι εκτεταμένα και περίπλοκα. Η επιθυμία τους για ψέμα είναι σχεδόν… υποχρεωτική. Συχνά δεν μπορούν να ελέγξουν την παρόρμηση να δημιουργήσουν ιστορίες, ακόμη και όταν αυτό τους προκαλεί βλάβη. Μπορεί να χάσουν δουλειές και να καταστρέψουν σχέσεις λόγω του ψέματός τους. Ένα άτομο μπορεί να πει ψέματα για να κερδίσει την προσοχή ή τον θαυμασμό. Άλλα ψέματα μπορεί να σχεδιαστούν για να συγκεντρώσουν οίκτο ή βοήθεια από άλλους. Ακόμα και τα αυτοκαταστροφικά ψέματα μπορεί να παρέχουν κάποια μορφή εσωτερικής ικανοποίησης.
- Οι παθολογικοί ψεύτες δεν θα νιώσουν τύψεις. Αντίθετα θα δουν μια κατάσταση εντελώς από τη δική τους οπτική γωνία . Γι’ αυτούς δεν έχουν καμία σημασία τα συναισθήματα κάποιου άλλου… σημασία γι’ αυτούς έχει το τι μπορεί να συμβεί ως αποτέλεσμα των ψεμάτων τους.
- Είναι πάντα είτε οι ήρωες ή τα θύματα. Οι παθολογικοί ψεύτες είναι πάντα τα αστέρια των ιστοριών τους. Αναζητώντας την αποδοχή, είναι πάντα ήρωες ή ηρωίδες, ποτέ οι κακοί της ιστορίας. Ζητώντας συμπάθεια, είναι πάντα τα απελπιστικά θύματα των εξωφρενικών συνθηκών.
- Δεν είναι σαφές εάν οι παθολογικοί ψεύτες καταλαβαίνουν ότι αυτό που λένε δεν είναι αλήθεια. Μερικοί από αυτούς, πιστεύουν πλήρως τα ψέματα που λένε. Άλλοι παθολογικοί ψεύτες θα παραδεχτούν ότι λένε ψέματα μόνο και μόνο όταν τα ψέματά τους έρθουν στο φως.
Γιατί λειτουργούν έτσι οι παθολογικοί ψεύτες ;
Για να χαρακτηριστεί ως παθολογικός ψεύτης, ένα άτομο πρέπει να λέει ψέματα συχνά και χωρίς καλό λόγο. Ένας παθολογικός ψεύτης μπορεί να έχει άλλες ψυχικές καταστάσεις, κατάθλιψη ή άγχος αλλά αυτό δεν είναι η αιτία του ψέματός τους. Το παθολογικό ψέμα είναι μια κατάσταση, όχι ένα σύμπτωμα για κάτι άλλο. Γιατί όμως οι άνθρωποι αυτοί λειτουργούν έτσι;
- Έλλειψη ενσυναίσθησης. Όταν δεν ενδιαφέρεσαι για τους άλλους ανθρώπους , τα ψέματα δε φαίνεται να έχουν σημασία. Η έλλειψη ενσυναίσθησης ουσιαστικά σημαίνει έλλειψη συνείδησης. Αυτοί που λένε αυτά τα ψέματα δεν βλάπτονται το ίδιο με τους υπόλοιπους που δε λένε, γιατί πολύ απλά δεν έχουν καν συνειδητοποιήσει ότι ψεύδονται. Στην πραγματικότητα, πιστεύουν ότι λένε την αλήθεια πολλές φορές.
- Το περιβάλλον ενός ατόμου. Ένα άτομο μπορεί να ζήσει σε ένα πλαίσιο όπου η εξαπάτηση δημιουργεί πλεονεκτήματα. Μπορεί να έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον που το να λες την αλήθεια ή να είσαι ειλικρινής, δεν θα σου φέρει κάτι καλό! Το ψέμα μπορεί επίσης να είναι ένας μηχανισμός αντιμετώπισης χαμηλής αυτοεκτίμησης ή ψυχικού τραυματισμού του στο παρελθόν .
Πώς να προστατευτείς από έναν παθολογικό ψεύτη
- Εάν περιστοιχίζεσαι από ανθρώπους που επανειλημμένα ψεύδονται, μην προσπαθήσεις να τους δικαιολογήσεις. Ένα ψέμα είναι πάντα ένα ψέμα.
- Εμπιστέψου το ένστικτό σου. Αν αισθάνεσαι ότι σου λένε ψέματα, εξακρίβωσέ το και με τον τρόπο σου, κάνε τους να καταλάβουν ότι γνωρίζεις. Το να κουνάς συγκαταβατικά το κεφάλι ή να τους αγνοείς, συνήθως δε λύνει το πρόβλημα. Το επιδεινώνει.
- Μην πιστεύεις τίποτα αν πρώτα δεν το επιβεβαιώσεις. Αυτό θα φανεί εξαιρετικά χρήσιμο όταν συνεργάζεσαι και επαγγελματικά με τέτοιου είδους άτομα και δεν μπορείς να τους βάλεις στην άκρη. Αν ο παθολογικός ψεύτης αισθανθεί οποιοδήποτε είδος έγκρισης ή εμπιστοσύνης, αυτό θα τον κάνει να αισθάνεται ισχυρός και θα συνεχίσει την ίδια συμπεριφορά. Είναι πάντα καλό, όταν μιλάς σε κάποιον που συχνά λέει ψέματα, να παραμένεις ουδέτερος και συναισθηματικά αποστασιοποιημένος.
- Μην διαφωνήσεις και μην πολεμήσεις με έναν παθολογικό ψεύτη. Δεν αξίζει να μπεις σε διαδικασία συζήτησης με κάποιον που είναι ψυχολογικά ασταθής. Με κάποιον που πολλές φορές ζει μέσα στο δικό του φανταστικό κόσμο. Οι περισσότεροι ψεύτες δεν έχουν «ταυτότητα» και αγωνίζονται με αισθήματα ανασφάλειας και πιθανής εγκατάλειψης.Το πιθανότερο σε μία τέτοια περίπτωση είναι να χρησιμοποιήσουν κυκλικά επιχειρήματα, να σε υποτιμήσουν και πιθανόν να εφεύρουν μεγαλύτερα ψέματα για να σε αντιμετωπίσουν. Δεν έχεις καμιά ελπίδα να φτάσεις στην αλήθεια ή στην καλύτερη περίπτωση θα φτάσεις στη μισή αλήθεια. Απλά απομακρύνσου!
Υπάρχει θεραπεία για τον παθολογικό ψεύτη;
Οι περισσότεροι παθολογικοί ψεύτες δεν θέλουν να αλλάξουν και έτσι σπάνια μπαίνουν σε θεραπεία. Συνήθως το κάνουν μόνο όταν καθοδηγούνται από δικαστική απόφαση. Οδηγούνται σε θεραπεία αν τύχει να μπουν σε πραγματικά σοβαρούς μπελάδες. Για παράδειγμα αν τα ψέματά τους έχουν τρομερές συνέπειες όπως πτώχευση, διαζύγιο ή απώλεια καριέρας.
Η αντιμετώπιση του παθολογικού ψέματος είναι περίπλοκη υπόθεση. Δεν υπάρχει φάρμακο που θα επιλύσει το πρόβλημα. Η καλύτερη επιλογή γι’ αυτούς που θα θελήσουν να πάρουν βοήθεια, είναι η ψυχοθεραπεία. Αλλά ακόμη και η θεραπεία μπορεί να δημιουργήσει προκλήσεις, επειδή οι παθολογικοί ψεύτες δεν ελέγχουν το ψέμα τους. Μπορεί να αρχίσουν να λένε ψέματα στον θεραπευτή αντί να αντιμετωπίσουν άμεσα το πρόβλημα. Ένας θεραπευτής μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους αυτούς να κατανοήσουν την κατάστασή τους και τον τρόπο που επηρεάζει άλλους ανθρώπους. Μπορούν επίσης να αποκαλύψουν υποκείμενες διαγνώσεις όπως η διπολική διαταραχή.
Η θεραπεία θα εξαρτηθεί από το πόσο αποφασισμένο είναι το άτομο να επέμβει στον ίδιο του τον εαυτό και πως ανταποκρίνεται κατά τη διάρκεια των συνεδριών θεραπείας. Η εύρεση ενός εξειδικευμένου, έμπειρου θεραπευτή, που μπορεί να συνεργαστεί με κάποιον μακροπρόθεσμα, είναι το κλειδί για τη διαχείριση της κατάστασης.
Σεβάσου τον εαυτό σου
Όταν είσαι ερωτευμένη ή όταν σχετίζεσαι με έναν χρόνιο ψεύτη, δεν είναι απλώς απογοητευτικό, αλλά πραγματικά επώδυνο. Μπορεί να σε κάνει να νιώσεις ότι δεν αξίζεις την αλήθεια και αυτό συχνά επηρεάζει κάθε πτυχή της σχέσης σου. Επειδή, στις περιπτώσεις αυτές, δεν είναι εύκολο να απομακρύνεις από τη ζωή σου τον παθολογικό ψεύτη, δοκίμασε να κάνεις κάτι άλλο. Αν έχεις εξαντλήσει όλους τους άλλους τρόπους, προσπάθησε να εστιάσεις λίγο στη σχέση και όχι στην οργή. Αν δεις ότι αξίζει τον κόπο να κάνεις υπομονή, τότε προσπάθησε ακόμα λίγο. Ωστόσο, το πιο σημαντικό πράγμα που μπορείς να κάνεις είναι να σεβαστείς τον εαυτό σου.
Εάν διαπιστώσεις ότι η σχέση είναι τόσο τοξική που σε επηρεάζει αρνητικά, ακόμη και όταν είσαι μακριά από τον άνθρωπο αυτόν, ίσως χρειαστεί να διακόψεις τη σχέση. Ενώ κανείς δεν θέλει ποτέ να τερματίσει μια σχέση με συγγενή ή σύζυγο, μερικές φορές είναι η μόνη διέξοδος.
Μην αφήνεις τον εαυτό σου να αισθάνεται ενοχή! Είναι αυτή ακριβώς η στιγμή που θα αποφασίσεις να σεβαστείς αρκετά τον εαυτό σου για να διατηρήσεις τη δική σου ψυχική υγεία. Σταμάτα να υποφέρεις και να θυμάσαι πάντα πως αξίζεις την αλήθεια. Αξίζεις την ευτυχία!
Φωτογραφία: ΟTheo James στη ταινία “Lying and Stealing” (“Κλέφτες και Απατεώνες”) 2019
Κείμενο της Certified Life & Business Coach και Επικοινωνιολόγου Αφροδίτης Χόντου.
