Ζούμε σε μια εποχή όπου το χάος μοιάζει να είναι η νέα κανονικότητα και η ελπίδα μοιάζει να ναυαγεί. Ο κόσμος αλλάζει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς: πόλεμοι, φυσικές καταστροφές, οικονομικές κρίσεις, πανδημίες, πολιτική αστάθεια, κοινωνική ανασφάλεια. Ένας κόσμος που τρέχει πιο γρήγορα απ’ όσο μπορούμε να ακολουθήσουμε. Ένας κόσμος που συχνά μας κάνει να σκύβουμε το κεφάλι, να αμφισβητούμε, να παγώνουμε. Οι ειδήσεις, καθημερινά σχεδόν, κατακλύζονται από σενάρια δυστοπίας και το άγχος για το μέλλον είναι μια μόνιμη σκιά πάνω από τις ζωές μας.
Μπροστά σ’ αυτό το σκοτεινό τοπίο, η ελπίδα φαίνεται συχνά σαν μια αφελής πολυτέλεια. Κι όμως, στην πραγματικότητα, είναι ό,τι πιο ουσιαστικό έχουμε. Γιατί η ελπίδα δεν είναι άγνοια ή άρνηση της πραγματικότητας. Δεν είναι το να κοιτάς αλλού, όταν όλα καταρρέουν. Είναι το θάρρος να κοιτάξεις κατάματα το χάος και να επιλέξεις να πιστέψεις πως κάτι καλύτερο είναι δυνατό να συμβεί. Είναι μια εσωτερική απόφαση, μια πράξη αντίστασης. Και σε καιρούς κρίσης, αυτή η αντίσταση μπορεί να είναι σωτήρια.
Όταν όλα μοιάζουν αβέβαια
Η αβεβαιότητα είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Πολλοί από εμάς νιώθουμε πως δεν μπορούμε να κάνουμε σχέδια, πως δεν υπάρχει σταθερότητα πουθενά, ούτε στην εργασία, ούτε στην πολιτική, ούτε στις σχέσεις μας, ούτε καν στο περιβάλλον. Αυτή η αίσθηση του μετέωρου και της έλλειψης ελέγχου, μας φθείρει ψυχικά και πνευματικά. Σε τέτοια πλαίσια, η ελπίδα δεν είναι απλώς παρηγοριά. Είναι τρόπος επιβίωσης. Είναι το νοητικό και συναισθηματικό αντίβαρο που μας επιτρέπει να μην παρασυρθούμε από την καταστροφολογία. Είναι αυτό που μας επιτρέπει να συνεχίσουμε να φροντίζουμε, να δημιουργούμε, να προσπαθούμε, ακόμη κι όταν όλα φωνάζουν πως τα πράγματα εκεί έξω είναι απίστευτα δύσκολα.
Η ελπίδα ως στάση ζωής
Η ελπίδα δεν είναι απλώς ένα συναίσθημα. Είναι δύναμη. Είναι η φωνή που ψιθυρίζει “θα τα καταφέρεις” όταν όλα γύρω φωνάζουν “παράτα τα”. Είναι το χέρι που απλώνεται μέσα στο σκοτάδι και σε τραβάει ξανά στο φως. Δεν φορά πανοπλία, δεν κρατά όπλα. Η ελπίδα είναι μια βαθιά υπαρξιακή επιλογή. Δεν γεννιέται μόνο από τις εξωτερικές συνθήκες, αλλά κυρίως από το πώς τις ερμηνεύουμε. Υπάρχουν άνθρωποι που μέσα σε συνθήκες φτώχειας, προσφυγιάς ή ασθένειας, συνεχίζουν να χαμογελούν, να δημιουργούν, να αγαπούν. Όχι επειδή όλα είναι καλά, αλλά επειδή επιλέγουν να μην υποκύψουν στο σκοτάδι. Αυτό είναι ελπίδα: η ικανότητα να βλέπεις φως ακόμα και στην πιο πυκνή ομίχλη.
Ο ψυχολόγος Βίκτορ Φρανκλ, ο οποίος επέζησε από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Ολοκαυτώματος, έγραψε: “Όποιος έχει ένα “γιατί” για να ζει, μπορεί να αντέξει σχεδόν οποιοδήποτε “πώς”. Η ελπίδα μάς δίνει αυτό το “γιατί”. Είναι η φλόγα που κρατά ζωντανή την πίστη ότι κάτι αξίζει, κάτι είναι εφικτό, κάτι μπορεί να αλλάξει.
Όλα όσα “δεν” είναι η ελπίδα
Η ελπίδα δεν είναι αδράνεια. Δεν είναι το να περιμένουμε να έρθει κάποιος άλλος να μας σώσει. Είναι η κινητήρια δύναμη που μας ωθεί να πάρουμε πρωτοβουλία, να δράσουμε, να αγωνιστούμε. Όταν ελπίζουμε, πιστεύουμε πως η προσπάθειά μας έχει σημασία. Πως το να ορθώνεις το ανάστημά σου, το να προσπαθείς να αλλάξεις κάτι, ακόμα κι αν είναι μικρό, αξίζει. Η ελπίδα μάς εμπνέει να χτίσουμε, να δημιουργήσουμε, να φροντίσουμε. Μας κάνει να σηκωνόμαστε όταν πέφτουμε. Μας καλεί να συνεχίσουμε να αγαπάμε, ακόμα κι όταν πληγωθήκαμε. Είναι το εσωτερικό κάλεσμα να είμαστε παρόντες, δραστήριοι και συμμέτοχοι, όχι θεατές.
Ελπίδα δε σημαίνει αφέλεια. Δεν σημαίνει να αγνοούμε τις δυσκολίες, ούτε να τις ωραιοποιούμε. Αντίθετα, σημαίνει να τις αναγνωρίζουμε πλήρως και να αποφασίζουμε να μην τις αφήσουμε να μας νικήσουν. Είναι μια ώριμη, ενεργητική στάση ζωής, ένας εσωτερικός προσανατολισμός που λέει: “Ναι, τα πράγματα είναι δύσκολα. Αλλά δεν τελείωσαν. Ακόμη έχουμε επιλογές.”
Μικρές πράξεις ελπίδας
Η πιο αγνή μορφή ελπίδας βρίσκεται στους ίδιους τους ανθρώπους. Στο βλέμμα της μάνας που παλεύει για το παιδί της. Στο παιδί που γελά, ακόμα κι αν δεν έχει τίποτα. Στον δάσκαλο που πιστεύει στον μαθητή του. Στον γιατρό που δεν παύει να αγωνίζεται για μια ζωή ακόμα. Στον εθελοντή που δίνει από το υστέρημά του χρόνο ή χρήμα. Στον άγνωστο που σου χαμογελά στον δρόμο. Στη φίλη που στέλνει ένα μήνυμα απλά για να σου πει “είμαι εδώ”. Είναι όλες αυτές οι πράξεις που μοιάζουν μικρές, αλλά είναι θεμέλια ενός κόσμου που ακόμη αντέχει.
Κάθε φορά που επιλέγουμε την καλοσύνη αντί για τον κυνισμό, τη συμπόνια αντί για την αδιαφορία, τη δημιουργία αντί για την παραίτηση, ενσαρκώνουμε την ελπίδα. Και αυτή η επιλογή είναι μεταδοτική. Όπως η απόγνωση μπορεί να είναι μεταδοτική, έτσι και η ελπίδα μπορεί να διαδοθεί, από άνθρωπο σε άνθρωπο, από στιγμή σε στιγμή.
Ο ρόλος της κοινότητας
Σε περιόδους κρίσης, η ελπίδα ενισχύεται όταν νιώθουμε πως δεν είμαστε μόνοι. Η κοινότητα, είτε είναι η οικογένεια, είτε οι φίλοι, είτε μια ομάδα ανθρώπων με κοινές αξίες, μπορεί να γίνει φάρος. Το να ανήκεις κάπου, το να αισθάνεσαι πως οι δυσκολίες σου είναι κοινές, πως υπάρχει αλληλεγγύη και στήριξη, είναι ένας από τους πιο ισχυρούς τρόπους να κρατήσεις ζωντανή την ελπίδα μέσα σου. Σε συλλογικό επίπεδο, η ελπίδα γίνεται πολιτική πράξη. Είναι η βάση κάθε κοινωνικού κινήματος, κάθε προσπάθειας για αλλαγή. Δεν υπάρχει καμία πρόοδος χωρίς ανθρώπους που πίστεψαν πως ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός και πάλεψαν για να το καταφέρουν. Η ιστορία μας είναι γεμάτη από παραδείγματα τέτοιων σπουδαίων ανθρώπων.
Όταν η ελπίδα μοιάζει να χάνεται
Ναι. Υπάρχουν μέρες που όλα μοιάζουν μάταια. Που κουραζόμαστε, απογοητευόμαστε, θυμώνουμε. Είναι τόσο ανθρώπινο να λυγίζεις. Η ελπίδα δεν σημαίνει να μην έχεις ποτέ μαύρες σκέψεις. Σημαίνει να μην αφήνεις αυτές τις σκέψεις να γίνουν το μόνιμο τοπίο της ψυχής σου. Σημαίνει να δίνεις χώρο και στον πόνο, αλλά, να θυμάσαι, ότι ο πόνος δεν είναι το τέλος της ιστορίας. Η χαρά είναι το τέλος της ιστορίας. Αυτές τις στιγμές, το να θυμηθείς τι δίνει νόημα στη ζωή σου, το να στραφείς προς ανθρώπους που σε αγαπούν και σε στηρίζουν, το να συνδεθείς με τη φύση, την τέχνη ή την προσευχή, όλα αυτά μπορούν να ξαναζωντανέψουν τη σπίθα μέσα σου.
Μικρές πράξεις, μεγάλα θαύματα
Δεν χρειάζονται μεγάλες χειρονομίες για να γεννηθεί η ελπίδα. Μια λέξη, μια σιωπή, ένα άγγιγμα, μια πράξη καλοσύνης, μια συγγνώμη, ένα “μην τα παρατάς”. Αυτές οι μικρές πράξεις, όταν γίνονται με αγάπη, έχουν τη δύναμη να αλλάξουν ολόκληρες ζωές. Φαντάσου έναν κόσμο όπου ο καθένας προσπαθεί να δώσει λίγη ελπίδα στον διπλανό του. Όπου η ενσυναίσθηση είναι πιο δυνατή απ’ τον εγωισμό. Όπου οι άνθρωποι κοιτούν ο ένας τον άλλον στα μάτια και λένε “σε καταλαβαίνω, δεν είσαι μόνος”. Έναν τέτοιο κόσμο μπορούμε να τον χτίσουμε, αρκεί να πιστέψουμε ότι μπορούμε.
Ας κρατήσουμε, λοιπόν, την ελπίδα ζωντανή. Όχι γιατί αγνοούμε τον πόνο του κόσμου, αλλά επειδή πιστεύουμε στην ομορφιά που μπορεί ακόμα να γεννηθεί μέσα απ’ αυτόν. Ας την φροντίσουμε. Ας την καλλιεργήσουμε. Ας την μοιραστούμε. Γιατί η ελπίδα δεν είναι πολυτέλεια. Είναι ανάγκη. Είναι το οξυγόνο της ψυχής μας. Και σε έναν κόσμο που πληγώνεται καθημερινά, ίσως το πιο ριζοσπαστικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε, είναι να συνεχίσουμε να ελπίζουμε. Και γιατί, όπως είπε και ένας ποιητής, “η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, αλλά μέχρι τότε, γεννά ζωή”.
Κεντρική φωτογραφία, Gustavo Fring.
Kείμενο της Επικοινωνιολόγου και Certified Life & Business Coach Αφροδίτης Χόντου.
