Αναρωτιέσαι που θα βρεις δροσιά τις ζεστές καλοκαιρινές μέρες; Αν βρίσκεσαι στην Αθήνα, πέρνα την είσοδο του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) και ανακάλυψε την εξαιρετική έκθεση της multimedia artist Penny Siopis. Oλοκληρώνοντας τον κύκλο εκθέσεων “Και αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο”; Το ΕΜΣΤ παρουσιάζει την πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση στην Ευρώπη της σημαντικής Νοτιοαφρικανής καλλιτέχνιδας Penny Siopis, που γεννήθηκε το 1953 στην Νότια Αφρική από Έλληνες γονείς. Η ίδια αισθάνεται πολύ έντονη σύνδεση με την Ελλάδα, νιώθει σαν να έχει δύο ταυτότητες.
Η Siopis έγινε γνωστή ήδη από τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 χάρη στην ιστορικά και πολιτισμικά φορτισμένη ζωγραφική της. Ασκούσε κριτική στην αποικιοκρατία, το απαρτχάιντ, τον ρατσισμό και τον σεξισμό. Στην καλλιτεχνική της πορεία, η Siopis, πειραματίστηκε με πληθώρα μέσων. Δημιούργησε ένα πολυδιάστατο corpus που την έχει αναδείξει ως μια από τις πλέον σημαντικές καλλιτέχνιδες της γενιάς της εντός και εκτός Αφρικής. Έχει ιδιαίτερη επιρροή στην νεότερη γενιά καλλιτεχνών και αποτελεί σημείο αναφοράς για την σύγχρονη αποικιακή και φεμινιστική τέχνη.
“For Dear Life”: Mια συγκλονιστική αναδρομική έκθεση
Mε τίτλο “For Dear Life”, η έκθεση στο ΕΜΣΤ, αποτελεί την πρώτη συνολική παρουσίαση τoυ έργου της Penny Siopis εκτός Nότιας Αφρικής. Περιλαμβάνει κορυφαία έργα από όλες περιόδους και τις ενότητες της καλλιτέχνιδας από την αρχή της πορείας της μέχρι σήμερα. Η Siopis έχει δουλέψει με λαδομπογιές, μελάνια, κόλλα, αποκόμματα εφημερίδων, καθημερινά αντικείμενα, αλλά και φιλμ 8 και 16 χιλιοστών. Τα έργα της, είναι υποδειγματικά κα έχουν πλήρη ισορροπία μεταξύ περιεχομένου και φόρμας. Η υλικότητα και η διαδικασία της δημιουργίας τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το περιεχόμενο, το νόημα και την ιδέα. Εδώ και πενήντα χρόνια, η εικαστικός διερευνά την πολιτική του σώματος, το τραύμα, καθώς και τη θλίψη και την ντροπή. Στοιχεία, που ενυπάρχουν μέσα σε προσωπικές και συλλογικές ιστορίες στην πατρίδα της, την πολύπαθη Νότια Αφρική.
Η εύθραυστη μνήμη μας & τα Cake Paintings
Κεντρικά θέματα στο έργο της Penny Siopis, είναι η επίμονη όσο και εύθραυστη υπόσταση της μνήμης, η αλήθεια, η απόδοση ευθυνών, τα δικαιώματα των γυναικών και των περιθωριοποιημένων ατόμων, η ευαλωτότητα και οι περίπλοκοι δεσμοί που συνδέουν το ιδιωτικό με τη δημόσια σφαίρα. Κοινωνική συνείδηση, ηθική και πολιτική στάση, καλλιτεχνική φαντασία και δεξιοτεχνία συνυπάρχουν σ’ ένα σώμα δουλειάς πλούσιο σε οπτικά και εννοιολογικά ερεθίσματα. Η έκθεση περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τα “Cake Paintings”, τα πρώτα ζωγραφικά έργα των αρχών της δεκαετίας του ‘80. Σε αυτά τα έργα που είναι καταφανώς επηρεασμένα από τα κέικ της μητέρας της, η Siopis, επεξεργάζεται την οικογενειακή μνήμη και το έμφυλο αποτύπωμά της.
Ο πατέρας της Siopis γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και πολέμησε με τις ελληνικές δυνάμεις στην Αίγυπτο στον Β ́ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από εκεί, στάλθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ για να αναρρώσει από τη φυματίωση. Ο παππούς και η γιαγιά της από την πλευρά της μητέρας της είχαν εγκατασταθεί στη Νότια Αφρική νωρίτερα. Ο παππούς της ήταν από ένα ορεινό χωριό της Άνδρου και διατηρούσε διάφορες επιχειρήσεις, μεταξύ άλλων και έναν κινηματογράφο. Οι γονείς της Siopis μετακόμισαν στο Βράιμπεργκ, μια μικρή πόλη μακριά από τις μεγάλες μητροπολιτικές περιοχές της χώρας. Εκεί άνοιξαν ένα “μοντέρνο” αρτοποιείο. Όλοι στην οικογένεια ασχολούνταν με την τέχνη οπότε ήταν δεδομένο ότι και η Siopis θα ακολουθούσε τον ίδιο δρόμο.
Εικαστική πολιτική αλλαγή
Μέρος της έκθεσης “For Dear Life” είναι και τα εμβληματικά πλέον “History Paintings” που αποκρυσταλλώνουν μια από τις καθοριστικότερες δεκαετίες στην ιστορία της Νότιας Αφρικής στα τέλη του 20ού αιώνα, την πτώση του απαρτχάιντ, την ίδρυση ενός δημοκρατικού κράτους και την προετοιμασία του εδάφους για την εθνική Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης. Η παιδική ηλικία της Penny Siopis, επηρεάστηκε βαθιά τόσο από την ελληνική της καταγωγή όσο και από το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της Νότιας Αφρικής. Εκείνη την περίοδο, η Νότια Αφρική, νομιμοποιούσε τις πρακτικές φυλετικού διαχωρισμού που θα την οδηγούσαν στο καθεστώς του απαρτχάιντ. Συνεπώς, τα έργα αυτά, γεννήθηκαν από την ελπίδα. Είναι το εκφραστικό μέσον για την κοινωνική αλλαγή που προσδοκούσε η Siopis. Σαν να ξαναέγραφε την Ιστορία του τόπου της όχι όμως με το αφήγημα των κυρίαρχων λευκών.
Σε έναν τόπο όπως η Αφρική οι μύθοι είναι δυνατοί, τόσο που συχνά ταυτίζονται με την ζωή. Η Penny Siopis δεν ήταν δυνατόν να τους αφήσει έξω από τα έργα της. Tα έργα “Pinky Pinky”, είναι πλασμένα από τους μύθους που στοιχειώνουν το παιδικό φαντασιακό ως συνέπεια της αποικιοκρατίας. Η Penny Siopis, αισθάνεται ότι ο κόσμος πάντα ασχολείται με τη ντροπή. Αυτή την ενστικτώδη κατάσταση που είναι μια σύγχρονη μορφή εξουσίας, μια μορφή τρωτότητας. Ο κύκλος έργων “Shame Paintings” φτιάχθηκε για την έννοια της ντροπής, ως ίχνος τόσο προσωπικού όσο και πολιτικού τραύματος.
“H Penny Siopis έχει γίνει σημαντικό σημείο αναφοράς για τους καλλιτέχνες της νεότερης γενιάς”
“Αυτή η πολυσχιδής, πολυμεσική και πολυεπίπεδη εικαστική παραγωγή αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα ενός αξιοθαύμαστου σώματος έργου από μια καλλιτέχνιδα που επί πενήντα χρόνια έχει υπάρξει αδιάλειπτα αφοσιωμένη στην τέχνη της. Αυτό που κάνει το έργο της αξιοσημείωτο –και μοναδικό– είναι κάτι που λίγοι καλλιτέχνες κατορθώνουν: Μια πλήρης, έμφορτη νοήματος, ισορροπία μεταξύ περιεχομένου και φόρμας. Kαθένα από τα έργα της Siopis, προτείνει την υλικότητα και τη διαδικασία ως άρρηκτα συνδεδεμένη με το περιεχόμενο, το νόημα και την ιδέα.
Τα έργα αυτά, συναρπάχουν όχι μόνο οπτικά αλλά και χάρη στη φυσική, υλική τους διάσταση, που είναι πειραματική και παιγνιώδης. Και συνάμα, γεμάτη από νοήματα, ιστορίες, ιδέες, όπου το βάθος και η βαρύτητα συνυπάρχουν δημιουργικά. Δεν είναι τυχαίο ότι η Penny Siopis έχει γίνει σημαντικό σημείο αναφοράς για τους καλλιτέχνες της νεότερης γενιάς. Πολλοί είναι αυτοί που αναζητούν μια ηθική και καλλιτεχνική πυξίδα σε αυτούς τους αβέβαιους καιρούς” ανέφερε για το έργο της Siopis η Κατερίνα Γρέγου, καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ και επιμελήτρια της έκθεσης.
Η αναδρομική έκθεση “For Dear Life” της Penny Siopis στο ΕΜΣΤ διαρκεί έως τις 10.11.2024.
Κεντρική φωτογραφία, Penny Siopis / Mario Todeschini.
Κείμενο, Μίνα Καραγιάννη Μουσειολόγος – Επιμελήτρια /@museum.ephemera
