Αν η ιστορία της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα είναι μια αλυσίδα, ο Νίκος Αλεξίου είναι χωρίς αμφιβολία ένας πολύ ξεχωριστός κρίκος της. Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1960, σπούδασε στην Akademie der Bildenden Künste της Βιέννης και συνέχισε τις σπουδές του στην ΑΣΚΤ. Ξεκίνησε το έργο του με συνθέσεις από φυσικά υλικά (πέτρα, ξύλο, λάσπη κ.λπ.) αναζητώντας τις πρωταρχικές ανθρώπινες κατασκευές. Στη συνέχεια, το ενδιαφέρον του στράφηκε προς τα φυσικά φαινόμενα. Kυρίως προς την κίνηση και τις αντανακλάσεις του φωτός. Δημιούργησε εγκαταστάσεις με δαντελωτές γεωμετρικές κατασκευές από καλάμι ή από χαρτί που κτίζουν ρευστούς και ποιητικούς χώρους, συχνά με συμβολικές προεκτάσεις. Η τέχνη του Νίκου Αλεξίου, εμπεριέχει αναφορές στην παράδοση και στο ιστορικό παρελθόν. Με εντυπωσιακή ποικιλία μέσων που εκτείνεται από εύθραυστες χειροτεχνικές κατασκευές μέχρι την προηγμένη τεχνολογία. Η προσωπική συλλογή των έργων τέχνης του Νίκου Αλεξίου, φιλοξενείται στο μουσείο Μπενάκη έως τα τέλη Μαΐου.
Το “συλλέγειν”, ως πτυχή ενός πολυδιάστατου δημιουργού τέχνης
Ο Νίκος Αλεξίου, εκτός από εικαστικός, υπήρξε και συλλέκτης έργων τέχνης. Λίγο πριν το θάνατο του, τα δώρισε στο μουσείο Μπενάκη. Πρόκειται για ένα ιδιότυπο σύνολο έργων σύγχρονης τέχνης Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών που ο ίδιος δημιούργησε συστηματικά στη σύντομη ζωή του.
Η έκθεση που διοργανώνει το μουσείο, τιμά τον δωρητή και αναγνωρίζει στον εικαστικό την δυναμική του συλλέκτη. Το “συλλέγειν”, είναι μια ακόμη πτυχή ενός πολύπλευρου δημιουργού που επαναπροσδιόρισε τις καλλιτεχνικές πρακτικές στη χώρα μας. Η συλλογή αυτή, μπορεί να κατανοηθεί και ως ένα ακόμα “έργο”, το οποίο ο Νίκος Αλεξίου αναδιέτασσε συνεχώς στους τόπους κατοικίας του πολλαπλασιάζοντας τις συνάψεις και τις αφηγήσεις.
236 έργα από 87 καλλιτέχνες δομούν τη συλλογή. Το σύνολο αυτό, διέπεται από ορισμένα αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά: Την προτίμηση στο έλασσον, τη χειροτεχνική λεπτότητα και τα φευγαλέα προσωπικά ίχνη. Την εμμονή στο χαρτί, τη διαφάνεια και την ελαφρότητα, το ενδιαφέρον για τη σχέση της γραμμής με το χώρο, τα δομικά συστήματα, τους ιστούς και τα πλέγματα, την εύθραυστη ισορροπία μεταξύ αταξίας και τάξης και κυρίως μία προεξάρχουσα στάση καλλιτεχνικής αλληλεγγύης.
Η συλλογή τέχνης ως απτική & σωματική εμπειρία
Ο πολυεπίπεδος και συνάμα ατελής χαρακτήρας της συλλογής, την καθιστά ένα λειτουργικό σύνολο, το οποίο προτείνει μια απτική και σωματική εμπειρία. Όλα εκείνα που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε “πάθος για τη δημιουργία και τη συνύφανση κόσμων” (διά-κοσμος), προσήλωση στην “τριβή” και τη “συντριβή” της ύλης, όπως επαναλάμβανε ο ίδιος.
Η συλλογή αυτή αποτελεί, επίσης, μια πρώτης τάξεως αλληγορία του συλλεκτικού χαρακτήρα που διαπερνά την καλλιτεχνική πρακτική του Αλεξίου. Η ίδια η συλλεκτική δραστηριότητα, αποτελεί μηχανισμό παραγωγής και εκφραστικό τρόπο του έργου του. Ακολουθώντας την αρχή της συναρμολόγησης που περισυλλέγει προσεκτικά “τα τελευταία ψιχουλάκια που σ’ αυτά πάνω ζει το Σχήμα”. Η συλλογή είναι το έργο του.
Υπ’ αυτήν την έννοια, πράγματι, έχουμε να κάνουμε μ’ έναν σιωπηλό αρχειοθέτη της νεότερης τέχνης μιας συγκεκριμένης περιόδου που μένει ακόμη να μελετηθεί. Ο Αλεξίου ανασυνθέτει τα ίχνη αυτής της περιόδου με το πάθος της ανακάλυψης, μέσα από εκλεκτικές συγγένειες, φιλία και μια αίσθηση ανάγκης που τον προφυλάσσουν από κάθε προκαθορισμένη αντιπροσωπευτικότητα. “Τα αρπάζω αυτά τα έργα”, έλεγε ο ίδιος, τα οποία “συνήθως αποτελούν τη στάμπα του καλλιτέχνη, είναι αυτά που καθορίζουν όλη τη μετέπειτα πορεία του. Τα έργα μένουν σαν ύλη, σαν μνήμη. Είναι μαγικός ο τρόπος που γίνεται αυτό, αλλά ταυτόχρονα έχει μια μαθηματική ακρίβεια”.
Μουσείο: Ο θεματοφύλακας των συλλογών
Η έκθεση παρουσιάζει το σύνολο των έργων που απαρτίζουν τη συγκεκριμένη δωρεά, συστήνοντάς τη ως μέρος της ίδιας της πρακτικής του καλλιτέχνη αλλά και ως ένα παράδειγμα καλλιτέχνη-συλλέκτη ικανό να συμβάλλει όχι μόνο στον αναστοχασμό γύρω από την καλλιτεχνική παραγωγή στο γύρισμα του αιώνα (2001-2011) αλλά και στη δημιουργία υπαρξιακών κόσμων και απροσδόκητων αστερισμών νοήματος.
Τι είδους συλλέκτης ήταν όμως ο Νίκος Αλεξίου;
Ξέρουμε ότι υπάρχουν κατηγορίες συλλεκτών. Άλλος συλλέγει από φετίχ, άλλος για να οικειοποιηθεί την αθανασία μέσω της παραμονής των αντικειμένων και μετά το θανατό του. Αλλος συλλέγει από ναρκισσισμό. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης, περιέγραφε το μηχανισμό συγκρότησης της συλλογής του: “Η πρώτη συνειδητή αγορά ήταν ένα μικρό έργο της Mary Redmond σε μια έκθεση στην γκαλερί της Els Hanappe το 2001. Γύρω από το έργο αυτό άρχισαν να χτίζονται σχέσεις. Μια σειριακή δομή. Είναι σαν να χρησιμοποιώ στον ιδιωτικό μου χώρο τα έργα της συλλογής ως πρωτογενές υλικό, για να δημιουργήσω ένα δικό μου έργο”.
Ένα ρέον προσωπικό ημερολόγιο
Σκοπός της έκθεσης, είναι να αναδείξει τον ροϊκό χαρακτήρα αυτής της Συλλογής. Τα “ουράνια παντρολογήματα και τις πολλαπλότητες” μέσα από τις οποίες ενώνονται η αφαίρεση με την απεικόνιση. Το χειροποίητο με το αναπαραγώγιμο. Tο δομικό με το διακοσμητικό. Tα πολιτισμικά ίχνη της Ανατολής με τις μετα-εννοιολογικές πρακτικής της Δύσης. Το προσωπικό με το συλλογικό σώμα σ’ ένα ολικό περιβάλλον. Ακριβώς για να μπορέσουν τα έργα της Συλλογής να “διηγηθούν μια ιστορία”, όπως έλεγε ο Αλεξίου. Να γίνουν “ένα προσωπικό ημερολόγιο που καταγράφει μια πορεία, μια βόλτα σε μια πόλη. “Ήμουν κι εγώ εκεί”, αυτό λέει λίγο-πολύ η συλλογή.
Τα έργα, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, είναι έργα που δείχτηκαν στην Αθήνα. Και δεν φέρνουν στο μυαλό μόνο τους καλλιτέχνες, αλλά τους γκαλερίστες, και τους επιμελητές. Μια κοινωνία ολόκληρη που είναι η ζωή μας, οι φίλοι μας, ο κόσμος που συναναστρεφόμαστε». Ο Νίκος Αλεξίου υπήρξε μια ιδιαιτέρως φωτεινή προσωπικότητα στο χώρο της Τέχνης. Ο ασκητισμός και η ελευθερία του άσκησαν μεγάλη επιρροή στους σύγχρονους αλλά και στους επίγονους της Τέχνης. Αν έχεις σταθεί μπροστά στα έργα του, σίγουρα πρέπει να σταθείς και μπροστά στα έργα της συλλογής του. Επιμέλεια έκθεσης Πολύνα Κοσμαδάκη και Γιώργος Τζιρτζιλάκης.
Η έκθεση “Νίκος Αλεξίου. Η Συλλογή” στο μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς θα διαρκέσει από 14.03 έως 26.05.2024.
Kείμενο, Μίνα Καραγιάννη Μουσειολόγος – Επιμελήτρια /@museum.ephemera
