Υπάρχουν πολλές γυναίκες στο τιμόνι μικρών και μεγάλων Μουσείων της χώρας μας. Πολλές από τις εκθέσεις που σχεδιάζουν και υλοποιούν είναι ποιητικές. Τα θέματα τους δεν είναι ευκαιριακά και flashy. Είναι έννοιες, διαδικασίες και επιλογές που απασχολούν, διχάζουν και σπαράζουν τη ζωή των ανθρώπων στη διαχρονία. Μια από αυτές τις εκθέσεις ποιήματα είναι η έκθεση “Kαι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο”; στο ΕΜΣΤ (Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης). Ένα Μουσείο που αφουγκράζεται την κοινωνία και τα προβλήματα της.

Έργο γυναικών ή καλλιτεχνών που αυτοπροσδιορίζονται ως θηλυκότητες
Στις 8 Μαρτίου 2024, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, εγκαινιάζονται έξι εκθέσεις ως το δεύτερο μέρος ενός κύκλου εκθέσεων που ξεκίνησε τον Δεκέμβρη του 2023. Ο θεματικός αυτός κύκλος, πρωτοβουλία της καλλιτεχνικής διευθύντριας του ΕΜΣΤ Κατερίνας Γρέγου, βασίζεται σε ένα συχνά επαναλαμβανόμενο υποθετικό ερώτημα: Τί θα συνέβαινε αν η διακυβέρνηση του κόσμου είχε θηλυκά χαρακτηριστικά; Άραγε θα υπήρχε λιγότερη βία; Θα παρατηρούσαμε περισσότερη δικαιοσύνη στη διακυβέρνηση;
Θα σήμαινε αυτό το τέλος των πολέμων και των ένοπλων συγκρούσεων και αδιεξόδων; Μήπως τα ανθρώπινα δικαιώματα θα ήταν σε καλύτερη μοίρα και η οικονομική πολιτική πιο δίκαιη και με μεγαλύτερη μέριμνα για το περιβάλλον και τον κόσμο πέραν των ανθρώπων; Ή θα υπήρχε η ίδια εμμονή με το κέρδος, ανεξάρτητα από το ανθρώπινο και περιβαλλοντικό κόστος, και ο εγωιστικός ανθρωποκεντρισμός που μας έχει οδηγήσει στα σημερινά αδιέξοδα; Άραγε θα βλέπαμε περισσότερες συζητήσεις και συμβιβασμούς; Και, εντέλει, θα βιώναμε περισσότερη στοργή και ενσυναίσθηση στον κόσμο;
Αξίζει να θυμηθούμε ότι η ημέρα αυτή είναι ημέρα μνήμης των αγώνων του κινήματος για τα δικαιώματα των γυναικών. Ενώ η πρώτη τήρηση της Ημέρας της Γυναίκας πραγματοποιήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 1909 στη Νέα Υόρκη, η 8η Μαρτίου προτάθηκε από τη Διεθνή Διάσκεψη Γυναικών του 1910 ώστε να καθιερωθεί μια “Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας”. Η άνοδος του φεμινιστικού κινήματος στη Δύση τη δεκαετία του ’60 αναζωογόνησε τη Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, η οποία από το 1977 διεξάγεται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, με αιχμή του δόρατος την ανάδειξη των γυναικείων προβλημάτων και δικαιωμάτων. Οι εκθέσεις αυτές είναι ένας κύκλος που είναι αποκλειστικά αφιερωμένος στο καλλιτεχνικό έργο γυναικών ή καλλιτεχνών που αυτοπροσδιορίζονται ως θηλυκότητες.

Yael Bartana: Eντυπωσιακές neon εγκαταστάσεις
Η Yael Bartana δημιουργεί εγκαταστάσεις με neon όπου φράσεις, δηλώσεις, συνθήματα αποκτούν γλυπτική υπόσταση ενώ αποτελούν παράλληλα σύμβολα ενός ακόμα απραγματοποίητου πολιτικού οράματος. Το έργο σε neon “What if Women Ruled the World?” (Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο) προσαρμόστηκε ως εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας, σε δύο γλώσσες, Ελληνικά και Αγγλικά, στην βόρεια και νότια πρόσοψη του κτιρίου Φιξ, θέτοντας πλέον το αρχέτυπο ερώτημα στους διερχόμενους της Συγγρού.


Claudia Comte: Tοιχογραφία που συνδυάζει παραδοσιακές χειροτεχνικές διαδικασίες & σύγχρονη τεχνολογία
Η Claudia Comte συμμετέχει και αυτή στην έκθεση του ΕΜΣΤ “Kαι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο”; με ένα ειδικό έργο. Πρόκειται για μια εντυπωσιακή τοιχογραφία 30 μέτρων που συνδέει τον κεντρικό χώρο του Μουσείου με το φουαγιέ της εισόδου. Το έργο, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της καλλιτεχνικής πρακτικής της Comte που συνδυάζει παραδοσιακές χειροτεχνικές διαδικασίες και σύγχρονη τεχνολογία, με ένα λεξιλόγιο που παραπέμπει σε οργανικά μοτίβα μορφολογίες.


Lola Flash: Πορτραίτα σπουδαίων ηλικιωμένων γυναικών
Η φωτογράφος Lola Flash δουλεύοντας στην πρώτη γραμμή της queer αναπαράστασης για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες, η Lola Flash προκαλεί τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα για το φύλο, τη σεξουαλικότητα και τη φυλή. Παρουσιάζει μια σειρά πορτραίτα που απεικονίζουν σημαντικές ηλικιωμένες γυναικείες προσωπικότητες 70+, οι οποίες είχαν σιωπηλό αντίκτυπο στον κόσμο τους και εξακολουθούν να ασχολούνται με πάθος με το έργο της ζωής τους.

Hadassah Emmerich: Eμβυθιστική εξερεύνηση σώματος & ταυτότητας
Η Hadassah Emmerich είναι γνωστή για τις πολύχρωμες, τολμηρές, πληθωρικές τοιχογραφίες της και τα ζωγραφικά της έργα στα οποία πλέκονται περίτεχνα στυλιζαρισμένες απεικονίσεις εξωτικών φρούτων, μελών του ανθρώπινου σώματος και φυσικών στοιχείων. Το έργο της αντανακλά μια εμβυθιστική και ενστικτώδη εξερεύνηση του σώματος και της ταυτότητας, περιηγούμενο στα πεδία του αισθητηριακού και του αισθησιακού, ενώ παράλληλα διερευνά την εμπορευματοποίηση της επιθυμίας, του ερωτικού και του εξωτικού.

Performance από την Claudia Comte & την Jeanna Criscitiello
Παράλληλα θα επιτελεστούν και δύο performance. Η μία από την Claudia Comte και η άλλη από την Jeanna Criscitiello που είναι Αμερικανίδα φωνητική καλλιτέχνις και το ” …and then there was EVE” είναι μια σόλο μουσική περφόρμανς που επικεντρώνεται σε ζητήματα γυναικείας ταυτότητας.
Μαλβίνα Παναγιωτίδη: “Όλα τα όνειρα είναι ενοχλητικά” / Dreams Are Vexing
Η Μαλβίνα Παναγιωτίδη συμμετέχει με ένα σπονδυλωτό έργο με τον αλληγορικό τίτλο ‘Όλα τα όνειρα είναι ενοχλητικά”/ Dreams Are Vexing. Η δουλειά της Μαλβίνας είναι ένα ongoing project πολυετούς έρευνας. Το καλοκαίρι του 2023 έμεινε στο σπίτι της πρώτης Ελληνίδας ζωγράφου, Ελένης Μπούκουρα-Αλταμούρα. Εκεί όπου απομονώθηκε-μετά τον πρόωρο θάνατο των δύο παιδιών της. Το ένα παιδί ήταν ο ζωγράφος Ιωάννης Αλταμούρας γνωστός σε μας κυρίως για τις θαλασσογραφίες του.
Μιλήσαμε με την Μαλβίνα για αυτήν την ομολογουμένως πρωτότυπη προσέγγιση του έργου της ζωγράφου. “Στο πλαίσιο της διαρκούς ενασχόλησης μου με την εικαστική απεικόνιση του απόκοσμου, του μεταφυσικού, με κέντρισε η ζωή αυτής της γυναίκας. Η σημαντικότητα της ως πρώτη γυναίκα ζωγράφου σε μια δύσκολη εποχή. Όχι μόνο για το φύλο, αλλά και για την πατρίδα της. Έψαξα τους απογόνους της και ξεκίνησα ένα ερευνητικό ταξίδι που σε αυτήν την έκθεση μετουσιώνεται σε έργα” δήλωσε η Μαλβίνα.

“Ηθελα να μελετήσω την ιστορία, τη γραφή & τα σύμβολα που χρησιμοποιούσε η Αλταμούρα”
Μετά τον θάνατο των παιδιών της η Αλταμούρα κατέφυγε στον πνευματισμό, σε μια προσπάθεια να επανασυνδεθεί με αυτά, αφήνοντας πίσω της αρκετούς θρύλους αλλά και ένα grimoire: Ένα εγχειρίδιο μαγείας, ένα χειρόγραφο με ξόρκια. “Ήθελα να μελετήσω αυτό το βιβλίο και το ζήτησα από την οικογένεια. Με ενδιέφερε η φέρουσα ιστορία του, η γραφή της Αλταμούρα και τα σύμβολα που χρησιμοποιούσε. Όλη αυτή η υπερβολή γύρω από τον μύθο και την ιστορία της” πρόσθεσε.
Από όσα έχουν γραφτεί για την Μπούκουρα ξέρουμε ότι γεννήθηκε μια επαναστατική χρονιά, το 1821. Έκανε τη δική της επανάσταση απέναντι στο κατεστημένο που δεν την ήθελε ως γυναίκα να σπουδάσει Τέχνη. Αναγκάστηκε να μεταμφιεστεί, σπούδασε ως Χρυσίνης Μπούκουρας μακριά από την οικογένεια της.
Το Project Room 2 του ΕΜΣΤ μεταμορφώνεται από την εικαστικό σε ένα εμβυθιστικό σκηνικό, έναν “μαγικό” χώρο όπου γλυπτά από γυαλί, κερί και χαλκό συνδιαλέγονται με ένα βίντεο και ένα ηχητικό έργο. Με μια καλλιτεχνική πρακτική που εστιάζει στα σημεία τομής του αποκρυφιστικού μοντερνισμού, της λειτουργίας του φαντασιακού και της ανοίκειας ανθρώπινης συμπεριφοράς σε διαφορετικές κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, η Μαλβίνα Παναγιωτίδη επανεξετάζει τον μύθο της “τρελής γυναίκας στη σοφίτα”.

Γυάλινες αναπνοές
Το σπονδυλωτό έργο της Παναγιωτίδη, έχει βάση το σχέδιο του σπιτιού στις Σπέτσες. Ο επισκέπτης της έκθεσης θα “βρεθεί” στο σπίτι της Αλταμούρα. Θα βγει στον κήπο, θα διαβάσει τα ξόρκια από το monitor και θα αναπνεύσει τον αέρα της επαναστατικά τραγικής ζωής της. “Ο άνθρωπος σε συνθήκες κρίσης καταφεύγει στο μεταφυσικό. Και αυτό είναι κάτι που με απασχολεί και το ερευνώ εδώ και χρόνια. Σε αυτήν την έκθεση το άυλο γίνεται υλικό και αντιστρόφως” σημειώνει η ίδια.
Οι εκθέσεις πρέπει να θέτουν ερωτήματα. Η διεργασία αυτή είναι η αποστολή του μουσείου και η συμβολή του στην κοινωνία. Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από πολιτική πόλωση και αυξημένες γεωπολιτικές εντάσεις, μοιάζει να είναι η κατάλληλη στιγμή να τεθεί γενικώς το ερώτημα της έκθεσης στο ΕΜΣΤ “Kαι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο”; Συγχρόνως η έκθεση επιχειρεί να βοηθήσει να αποκατασταθούν οι ανισότητες μέσα στην ίδια την κυρίαρχη ιστορία της τέχνης. Για χρόνια τώρα περιθωριοποίησε ή κατέστησε αόρατες τόσες γυναίκες δημιουργούς. Πόσο μάλλον σε μια χώρα όπως την Ελλάδα όπου, έως τώρα, δεν υπήρξε οργανωμένο φεμινιστικό κίνημα στα εικαστικά.
Η έκθεση “Kαι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο”; στο ΕΜΣΤ θα διαρκέσει από 08.03 έως 10.11.2024
Κεντρική φωτογραφία, EMΣΤ.
Kείμενο, Μίνα Καραγιάννη Μουσειολόγος – Επιμελήτρια /@museum.ephemera