Μεγαλώσαμε μέσα σε μια κουλτούρα όπου η επιτυχία αποτιμάται και η αποτυχία τιμωρείται. Οι άνθρωποι φημίζονται για το αν είναι καλύτεροι από τους άλλους, αν είναι πιο δυνατοί, αν κερδίζουν περισσότερα χρήματα. Και κάπως έτσι κάποιος φτάνει να γίνει τελειομανής. Για να ξεχωρίσει; Να διαπρέψει; Ή απλά να καλύψει το εσωτερικό κενό των συναισθημάτων του; Οι απαντήσεις ποικίλλουν… Όπως ποικίλλουν οι ανθρώπινες συμπεριφορές και τα κίνητρα.
«Αν δεν είμαι τέλειος, δεν είμαι εντάξει»
Η τελειομανία μπορεί να περιγραφεί ως η αναζήτηση για το μη επιτεύξιμο ή για το ανέφικτο. Κυρίως, βασίζεται στην πεποίθηση ότι «αν δεν είμαι τέλειος, δεν είμαι εντάξει». Οι τελειομανείς πιστεύουν ότι δεν μπορούν να είναι ευτυχισμένοι αν όλα δεν είναι τέλεια μέσα τους και γύρω τους. Και δυσκολεύονται να απολαύσουν τη ζωή, επειδή ακριβώς προσπαθούν διαρκώς να είναι τέλειοι. Λόγω των μη ρεαλιστικών υψηλών προδιαγραφών τους, η συναναστροφή τους μαζί τους μπορεί να γίνει δύσκολη. Στη προσπάθειά τους για τελειότητα συχνά προκαλούν εξαιρετικά αρνητικές αντιδράσεις στους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους. Το να επιβάλουν στον εαυτό τους ή και τους άλλους μη ρεαλιστικά πρότυπα μπορεί, από μόνο του, να οδηγήσει σε άγχος. Οι τελειομανείς συνήθως οδηγούνται από φόβο, κυρίως από το φόβο της αποτυχίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ένας ανταγωνισμός με τον ίδιο τους τον εαυτό.
Η τελειομανία κάνει τη ζωή μια ατελείωτη προσπάθεια για την επίτευξη στόχων. Όταν είναι αυτή είναι υγιής, αποτελεί ισχυρό κίνητρο ώστε να ξεπεράσεις τις αντιξοότητες και να επιτύχεις. Όμως στην αρνητική της μορφή μπορεί να εξελιχτεί σε άγχος, πίεση και δυστυχία.
Ένα δίκοπο σπαθί
Μερικοί άνθρωποι εξιδανικεύουν την τελειομανία ως θετικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς τους. «Και λοιπόν; Γιατί είναι λάθος που προσπαθώ να είμαι τέλειος;» Ακριβώς εκεί κρύβεται και η παγίδα. Τα άτομα αυτά παρουσιάζουν την τελειομανία ως μια θετική στρατηγική, ενώ στην πραγματικότητα, σαμποτάρουν τον εαυτό τους. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η Brené Brown, στο βιβλίο της, “The Gifts of Imperfection”, υπάρχουν σαφείς διακρίσεις μεταξύ τελειομανίας και υγιούς προσπάθειας για επιτυχία. Η Brown περιγράφει την τελειομανία ως «την πεποίθηση ότι εάν ζούμε τέλεια, φαινόμαστε τέλεια και ενεργούμε τέλεια, μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε ή να αποφύγουμε τον πόνο της ευθύνης, της κριτικής και της ντροπής. Είναι ασπίδα όλο αυτό». Σημειώνει ότι, σύμφωνα με την έρευνα, «η τελειομανία εμποδίζει την επιτυχία. Στην πραγματικότητα, είναι συχνά, ο δρόμος για την κατάθλιψη, το άγχος, τον εθισμό και την παράλυση της ζωής ».
Η τελειομανία είναι ένα δίκοπο σπαθί. Από τη μία πλευρά, μπορεί να σε παρακινήσει να αποδώσεις σε υψηλό επίπεδο και να παραδώσεις εργασία υψηλής ποιότητας. Από την άλλη πλευρά, μπορεί να προκαλέσει περιττό άγχος και να επιβραδύνει σημαντικά την εξέλιξη σου.
Η άποψη των κλινικών ψυχολόγων
«Πολλές τελειομανικές τάσεις βασίζονται στον φόβο και την ανασφάλεια», λέει ο Matt Plummer, ιδρυτής της Zarvana, της διαδικτυακής υπηρεσίας προγύμνασης που βοηθά τους εργαζόμενους να γίνουν πιο παραγωγικοί. «Πολλοί τελειομανείς ανησυχούν ότι εάν εγκαταλείψουν την σχολαστικότητα, θα βλάψουν την απόδοση τους». Και έτσι προσκολλώνται στην τελειομανία τους ακόμα και όταν είναι αντιπαραγωγική.
Εάν αυτή η περιγραφή σου ταιριάζει, μην απελπίζεσαι. “Πρόκειται για τον επαναπροσδιορισμό της δύναμής σας και όχι την επίτευξη ενός χαμηλότερου στόχου.” Ο στόχος σου θα πρέπει να εστιάζεται στο να αφαιρέσεις «κάποια από την πίεση», λέει η Alice Boyes, πρώην κλινική ψυχολόγος και συγγραφέας του The Healthy Mind Toolkit και του The Anxiety Toolkit. Ωστόσο, το γεγονός παραμένει, “εάν πραγματικά θέλεις να είσαι υψηλόβαθμος, είσαι υποχρεωμένος να αφήνεις κάποια πράγματα ατελή.”
Άλλαξε νοοτροπία
Όπως υποστηρίζει οποιοσδήποτε τελειομανής, το να είσαι τέλειος δεν είναι εύκολο. Η επιμέλεια «απαιτεί πολλή προσπάθεια» και η προσοχή στη λεπτομέρεια είναι «απίστευτα χρονοβόρα» λέει ο Plummer. «Ρώτησε τον εαυτό σου: Χρησιμοποιώ το χρόνο μου με σύνεση; Είμαι παραγωγικός; Μπορείς για παράδειγμα να ξοδέψεις επιπλέον ώρες κάνοντας μια παρουσίαση τέλεια, όμως είσαι σίγουρος ότι αυτό βελτιώνει τον αντίκτυπο για τον πελάτη ή για τον οργανισμό σου;” Ο Boyes συμφωνεί συμπληρώνοντας. «Άλλαξε τη νοοτροπία σου. Ας είσαι λιγότερο τέλειος σε ορισμένα πράγματα, προκειμένου να μπορείς να επικεντρωθείς σε αυτό που είναι σημαντικό».
Οι ρίζες της τελειομανίας
Πολλοί παράγοντες μπορούν να συμβάλουν στο κατά πόσο αναπτύσσεται η τελειομανία. Μερικοί από αυτούς περιλαμβάνουν:
- Συχνό φόβο αποδοκιμασίας από άλλους ή συναισθήματα ανασφάλειας και ανεπάρκειας.
- Ζητήματα ψυχικής υγείας όπως άγχος ή ψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD). Ενώ έχει διαπιστωθεί συσχέτιση μεταξύ OCD και τελειομανίας, δεν έχουν όλα τα άτομα με τελειομανία OCD και δεν είναι όλα τα άτομα με OCD τελειομανείς.
- Επιρροές από έναν γονέα που επιδεικνύει τελειομανή συμπεριφορά ή που εκφράζει αποδοκιμασία όταν οι προσπάθειες των παιδιών τους δεν οδηγούν σε τελειότητα.
Πολλαπλές επιδράσεις
Μερικές φορές, η τελειομανία μπορεί να επηρεάζει μόνο έναν τομέα της καθημερινότητας, ενώ άλλες φορές επιδρά σε ταυτόχρονα σε πολλούς διαφορετικούς τομείς.
- Στο χώρο εργασίας ή στο σχολείο: Οι άνθρωποι που είναι τελειομανείς στο σχολείο ή στη δουλειά μπορεί να χρειαστούν περισσότερο χρόνο για να ολοκληρώσουν μια εργασία. Μπορούν επίσης να αποφύγουν την έναρξη μιας εργασίας στην οποία δεν αισθάνονται αυτοπεποίθηση. Αυτό οφείλεται συχνά στην επιθυμία να ολοκληρωθεί τέλεια η εργασία.
- Στενές σχέσεις ή φιλίες: Η τελειομανία μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να τοποθετήσουν τα μη ρεαλιστικά τους πρότυπα στα αγαπημένα τους πρόσωπα. Δυστυχώς έτσι φέρνοντας επιπλέον άγχος και πίεση στη σχέση.
- Φυσική δραστηριότητα: Ο αθλητισμός συχνά ενθαρρύνει ή επιδεινώνει την τελειότητα. Σε μεμονωμένα αθλήματα, όπως η γυμναστική, η τελειομανία είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη, καθώς ο αθλητής συχνά αγωνίζεται τον ίδιο του τον εαυτό του.
- Περιβάλλον: Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την ανάγκη να είναι άψογο το σπίτι ανά πάσα στιγμή. Μπορεί να κάνει ένα άτομο να ξοδέψει μεγάλο χρονικό διάστημα και ενέργεια διατηρώντας το άμεσο περιβάλλον του τακτοποιημένο σύμφωνα με τα αισθητικά του πρότυπα.
- Υγεία: Κατά κάποιον ειρωνικό τρόπο, αυτός ο τύπος τελειομανίας μπορεί να προκαλέσει προβλήματα υγείας. Μπορεί, π.χ, να οδηγήσει σε διατροφικές διαταραχές όπως η νευρική ανορεξία και άλλες ψυχικές διαταραχές.
- Φυσική εμφάνιση: Αυτός ο τύπος τελειομανίας μπορεί να κάνει κάποιον να ανησυχεί υπερβολικά για την προσωπική του εμφάνιση ή για το άψογο στυλ του. Για παράδειγμα ένας τελειομανής ίσως να χρειαστεί ώρες επιλέγοντας τι θα φορέσει ή πώς θα χτενίσει τα μαλλιά του. Η τελειομανία που αφορά τη φυσική εμφάνιση μπορεί επίσης να οδηγήσει σε διατροφικές διαταραχές ή σε εθισμό στην άσκηση.
5 tips για να βοηθήσεις τον εαυτό σου.
1_Καθόρισε ρεαλιστικές προσδοκίες.
Οι περισσότεροι τελειομανείς προσπαθούν να κάνουν πάρα πολλά πράγματα μαζί, θέτοντας εξαιρετικά υψηλά πρότυπα για τον εαυτό τους και τους άλλους. Ο καθορισμός υψηλών προδιαγραφών δεν είναι το πρόβλημα. Όμως ο καθορισμός προτύπων που δεν μπορούν να επιτευχθούν ρεαλιστικά είναι πρόβλημα και μπορεί να γίνει αυτοκαταστροφικός. Προσπάθησε να προσαρμόσεις τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες σε επίπεδα που θα διασφαλίσουν την επιτυχία και την αμοιβαία ικανοποίηση.
2_Αντιμετώπισε τον φόβο της αποτυχίας.
Επειδή ο φόβος της αποτυχίας παρακινεί τον τελειομανή, αναρωτήσου: «Ποιο είναι το χειρότερο πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί αν δεν έκανα τα πάντα τέλεια;» Δοκίμασε για λίγο καιρό να αφήσεις κάποια πράγματα « όχι τέλεια» στη ζωή σου. Εάν είναι πολύ σημαντικό για σένα να είσαι εξαιρετικός σε ό, τι κάνεις, είναι πολύ δύσκολο να δοκιμάσεις κάτι νέο ή οτιδήποτε δεν είσαι καλός (ακόμα). Αυτή η εκδήλωση του φόβου της αποτυχίας μπορεί να κρατήσει τον κόσμο σου πολύ μικρότερο από ό, τι πρέπει να είναι.
3_Αφιέρωσε χρόνο για σένα.
Οι τελειομανείς συχνά δεν γνωρίζουν ποιες είναι οι πραγματικές ανάγκες τους και δεν ξέρουν πώς να ανταποκριθούν σε αυτές. Αναγνώρισε ποιες είναι οι σημαντικές σου ανάγκες. Βάλε προτεραιότητες! Συνήθως, στο σημείο αυτό, εμφανίζονται παιδικά κατάλοιπα γονέων που έλεγαν «δεν είσαι αρκετά καλός… κάντο καλύτερα… οφείλεις να είσαι ο καλύτερος. Ποτέ μην είσαι ικανοποιημένος». Αφιέρωσε χρόνο να ανακαλύψεις τον εαυτό σου και τους τρόπους που θα βρίσκεις ευχαρίστηση.
4_Μάθε την τέχνη του να «αφήνεις»
Θυμήσου… υπάρχει πάντα μια στιγμή που μπορείς να απενεργοποιήσεις τον υπολογιστή. Να βάλεις κάτω το στυλό. Να αναζητήσεις τη γαλήνη σου έξω από τα συνηθισμένα. Η αποχώρηση είναι μια από τις καλύτερες τεχνικές που μπορείς να μάθεις.
5_Ζήτησε βοήθεια από έναν ειδικό.
Εκείνος θα μπορέσει να σε καθοδηγήσει για το πώς να ανακτήσεις την αυτοκυριαρχία σου και πώς να αποφεύγεις τα άκρα σε κάθε συμπεριφορά.
Βρες την εσωτερική γαλήνη
Στα άκρα της, η τελειομανία είναι εμμονή. Οι τελειομανείς είναι πολύ λιγότερο χαρούμενοι και χαλαροί από τους απλούς κυνηγούς της επιτυχίας. Τείνουν να απογοητεύονται πολύ περισσότερο και να βυθίζονται σε αρνητικά συναισθήματα όταν οι υψηλές προσδοκίες τους δεν ικανοποιούνται.
Εάν δεις μερικά από αυτά τα χαρακτηριστικά στον εαυτό σου, μην απελπιστείς. Το να αναγνωρίσουμε ότι μπορεί να χρειαστεί μια αλλαγή είναι ένα πολύ σημαντικό πρώτο βήμα προς τη δημιουργία μιας εσωτερικής ηρεμίας. Θα είσαι το ίδιο σπουδαίος αν μπορέσεις να πεις ότι το «σχεδόν τέλειο» σου δίνει την ίδια ή ίσως και ακόμα μεγαλύτερη ικανοποίηση από το «τέλειο». Εξάλλου, δεν χρειάζεται να είσαι τέλειος για να αγαπηθείς όπως σου αξίζει!
Κείμενο της Certified Life & Business Coach και Επικοινωνιολόγου Αφροδίτης Χόντου.
